غار کتله خور

غار کتله خور یک غار ترکیبی خشکی و آبی به حساب می‎آید که در شهرستان «خدابنده» استان زنجان واقع شده است.

غار هفت طبقه و سي ميليون ساله كتله خور در 165 كيلومتري شهر زنجان و 5 كيلومتري شهر گرماب واقع شده است. اين غار با غار مشهور عليصدر 105 كيلومتر فاصله داشته و گمانه زني‌هايي در خصوص احتمال ارتباط اين دو غار وجود دارد. كتله‌خور در اصطلاح به معناي جايگاه خورشيد يا محل برآمدن خورشيد است. وجود كنده‌كاري‌هاي حاصل دست مادر طبيعت در طول ميليون‌ها سال كه به شكل‌هاي زيباي چكيده و چكنده در دالان‌ها و دهليزهاي اين غار خودنمايي مي‌كند بر زيبايي‌هاي آن افزوده است. اين غار يكي از پناهگاه‌هاي انساني در دوران سنگ بوده است. در برخي از دهليزهاي آن اسكلت حيواناتي كشف شده كه شباهتي با حيوانات امروزي نداشته و احتمالاً از نسلهاي منقرض شده در اعصار گذشته است. در حال حاضر 2 كيلومتر از فضاي اين غار براي عموم قابل بازديد است

برخی بر این باورند که وجه تسمیه غار کتله خور به مفهوم واژه «کَتله» معروف است که به معنی کوه کم ارتفاع است و از آن‎جا که خورشید از پشت آن طلوع می‎کند، به کتله خور یا کتله خورشید مشهور شده است.

نخستین اکتشافات غار کتله خور به سال 1331 خورشیدی باز می‎گردد. یعنی زمانی که تیمی متشکل از کوهنوردانی در قالب اعضای باشگاه «نیرو راستی» برای نخستین بار دست به پیمایش در غار زدند. درنهایت یکی از اعضای باشگاه که اصالتاً اهل زنجان بود، این غار را به طور رسمی ثبت کرد و پس از آن این غار تبدیل به یکی از مقاصد گردشگری طبیعی استان شد.

با ورود به غار با فضایی 4 هزار متری روبرو می‎شویم که سقف آن کوتاه است و از پس یک دهلیز، دالانی به وسعت 950 متر قرار دارد که بعد از آن تالارهای اصلی غار با چکیده‎ها و چکنده‎های مشهورش به چشم می‎آید.

غار کتله خور از سه بخش تشکیل شده است که یکی از آن‎ها مورد بازدید عموم قرار می‎گیرد. این بخش طولی حدود 2 کیلومتر دارد و تنها یک سوم از مساحت کل غار را تشکیل می‎دهد. با این که از بهره‌برداری اولیه این غار چیزی حدود ۱۵ سال می‌گذرد، هنوز هم دسترسی به تمامی بخش‎های آن امکان‎پذیر نیست و عملیات کاوش همچنان ادامه دارد.

یکی دیگر از بخش‎ها سالنی طبیعی است که از آن برای برگزاری مراسم‎ها و جشنواره‎های گوناگون استفاده می‎شود. سومین بخش غار بخش مورد استفاده ورزشکاران، غارنوردان و صخره‎نوردان است که حدود 4 کیلومتر طول دارد و هنوز تا انتهای آن کشف نشده است.

بررسی‎های باستانشناسان و زمین‎شناسان نشان می‎دهد غار کتله‎ خور غاری هفت طبقه است و از طبقه زیرین با غار علیصدر ارتباط دارد البته ناگفته نماند که تاکنون تنها 3 طبقه از این غار کشف شده است.

حدود هفتصد متر از غار، که در ابتدای آن قرار دارد، دارای قطری ۷۰ سانتیمتری ‌است. به‌ طوری که کاشفان اولیه غار این مسیر را سینه‌خیز طی کرده و مسیر خود را علامت گذاری کرده بودند. ۱۰۰ متر ابتدای غار محل زندگی انسان‌های نخستین بوده ‌است که 80 اسکلت انسانی که از آن ‎جا پیدا شده، صحتی بر این مدعاست. این اسکلت‎ها را همچنان می‎توان در همین محل دید.

از جمله تالارهای بخش قابل بازدید غار، می‎توان به «میدان شیر خوابیده»، «میدان بیستون»، «میدان چهل‌ستون»، «سه‌راهی کوهی»، «میدان پنج‌شیر»، «تالار عروس»، «تونل قندیلی»، «اتاق عقد»، «پای فیل»، «شتر باجهاز»، «عروس و داماد»، «میدان شمع»، «دو جادوگر»، «نخل سوخته» و «میدان مریم مقدس»  اشاره کرد که بیشتر آن‎ها به دلیل تشابه فرم سنگ‎های آن با پدیده‎های گوناگون است.

تمامی این بخش‌ها حاصل تجمع‌ توده‎های مختلف آهکی است که از پس سالیان سال به این شکل درآمده‎اند. همچنین از ویژگی‌های منحصربه‌ فرد این غار می‌توان به وجود ستون‌های آهکی بزرگ اشاره کرد که حاصل به هم پیوستن چکیده‎ها و چکنده‎های آهکی هستند که نقش ستون را نیز برای ساختار غار ایفا می‎کنند

برای رسیدن به غار کتله‌ خور در استان زنجان که در شهرستان خدابنده و در ۸۰ کیلومتری جنوب قیدار واقع شده است، باید مسافتی حدود 120 کیلومتر را از شهر ابهر به سمت «گرماب» و غا کتله خور را در پیش گرفت.