بازار زنجان

شهر زنجان همانند سایر شهرهای ایران، در مرکز خود، بازاری عریض و طویل دارد که ورودی آن  از «سبزه میدان» آغاز می‎شود .  این بازار در کنار مسجد جامع یا «مسجد سید» قرار دارد. 

ساخت بازار در شهر زنجان به دوره آغا محمدخان قاجار، یعنی سال 1205 هجری قمری بازمی‎گردد  یعنی زمانی‎که با روی کار آمدن ایل قاجار، سبک نسبتاً جدیدی از شیوه معماری هم در ایران رواج یافت. کار ساخت این بازار بزرگ تا سال 1213 هجری قمری در دوره حکومت فتحعلی‎شاه ادامه داشته است. بعدها در سال 1324 هجری قمری  مسجد ، سرا و گرمابه به آن افزوده شد.

محور اصلی(راسته اصلی) بازار زنجان  را به دو بخش شرقی و غربی تقسیم می‎کند. این بازاراز نظر نوع فعالیت‎های موجود در آن به هشت راسته تقسیم می‌شود که از جمله آن‎ها می‎توان به راسته زرگرها، سراج‎ها، کفاش‎ها، بزازها و چندین راسته دیگر اشاره کرد.

ازآنجا که بازار زنجان مرکز تردد و داد ستد تاجران بسیاری بوده کاروانسراهای معروفی در این بازار وجود دارد. از جمله این کاروانسراها که نقش مؤثری در ایجاد چرخه اقتصادی بازار ایفا می‎کردند، می‎توان از سرا یا کاروانسرای «حاج علی قلی» و «سرای حاج کربلایی علی» نام برد.

در ساخت بازار زنجان تزئینات زیبای معماری و جزئیاتی ظریف به کار رفته است. تمامی عناصر بازار از جمله چهار سوق‎ها، حجره‌ها، راسته‌ها، سراها و کاروانسراها از تزئینات و تکنیک‎هایی از جمله انواع طاق و قوس‎های ضربی، جناقی و هلالی، همین‎طور آجر چینی‎هایی با طرح‎های مختلف هندسی و کاشی‎کاری با طرح‎ها رنگ‎های قاجاری بر روی نما و دیوارهای داخلی در بازار بزرگ زنجان  به چشم می خورد.

امروزه بازار میوه‎فروش‎ها که ورودی آن از سمت خیابان «سعدی جنوبی» است، بیش از سایر قسمت‎های بازار رونق دارد. به‎ طوری که انواع میوه‎های فصلی به خصوص محصولات باغ‎های استان زنجان را می‎توان در آن یافت. برای ورود به سایر راسته‎های بازار می‎توان از خیابان «امیرکبیر» یا سبزه میدان هم استفاده کرد.

 اين مجموعه با 56 راه ورودي اصلي و فرعي (كوچه) به شبكه ارتباطي كل شهر راه دارد و با 940 باب مغازه، پايگاه فعاليت ده‌ها نوع شغل اعم از توليدي وخدماتي است.  بازار زنجان كه در امتداد راه‌هاي ورودي از شرق و غرب شهر بين دو دروازه تبريز و قزوين شكل گرفته در حدود سال 1205 ق در دوران حكومت آقا محمدخان قاجار احداث و در دوران فتحعلي‌شاه كامل‌تر شده است. اگرچه بناي فعلي، دوره قاجاري مي‌باشد ولي شكي نيست كه بازار زنجان پيشتر از اين وجود داشته است كه سنگ بناي آن روي همين پي ساخته شده است. 
عناصر ساختاري بازار
-    فضاهاي مربوط با كاركرد نگهداري و انبار: سرا، كاروانسرا و خانبار
-    فضاهاي توليدي: دالان يا بند، قيصريه، كارگاه و دكان
-    فضاهاي تجاري: دكان، تيمچه، تيم، خان، راسته
-    فضاهايي با كاركردهاي فرهنگي و مذهبي: مسجد، حسينيه، تكيه، مدارس و حوزه‌هاي علميه
-    فضاهاي مربوط به كاركرد خدماتي حمام و آب انبار
-    فضاهاي مربوط به كاركرد اجتماعي- ارتباطي: زورخانه، نقارخانه، چارسوق، ميدان، جلوخان، كاروانسراهاي خارج از شهر
عناصر بازار زنجان 
ميادين، كاروانسرا، سراها، عنصري مكمل همچون مسجد جامع، تيمچه‌ها، آب انبارها و حمام‎‌ها از جمله اجزاء تشكيل دهنده معماري بازار زنجان مي‌باشند. از عناصر شاخص كالبدي در بازار زنجان مي‌توان به مسجد و مدرسه سيد و تيمچه حاج ابراهيم اشاره نمود. گنبد فيروزه‌اي مسجد سيد و كاربندي زيباي تيمچه حاج ابراهيم از معدود عناصري هستند كه نسبت به بازار مسطح زنجان ارتفاع گرفته و از فاصله‌اي دور قابل رؤيت است.
تقسيم بندي بازار 
به طور كلي بازار زنجان به 2 بخش بازار بالا (يوخاري باش) و بازار پايين (اشاقه باش) تقسيم شده است. قسمت يوخاري باش از نظرتاريخي اندكي مقدم بر اشاقه باش است.
 بازار بالا 
بخش بازار بالا مشتمل بر بازار قيصريه، بزازها، حجت الاسلام، امامزاده عبدالعلي بيگ، 16 سرا و 3 تيمچه مي‌باشد.
بازار پايين
اين بخش از بازار به 9 راسته (زرگرها، بزازها، كفاش‌ها، سراج‌ها، كلاهدوزها، صندوق‌سازها، رنگرزها، ميوه‌فروشان و جگرپزها) تقسيم شده است . اين مجموعه همچنين داراي 2 مسجد و 2 گرمابه نيز مي‌باشد