خراسان جنوبی یکی از استان‌های مرزی کشورمان است که کمتر از آن چه که باید و شاید در زمینه‌ی گردشگری به آن پرداخته شده است. استانی بزرگ با مردمانی مهربان و مهمان‌نواز و دیدنی‌هایی که در گوشه‌وکنار استان پراکنده شده‌اند.
تاریخچه
تا سال ۱۳۸۳ استانی با نام خراسان جنوبی وجود نداشت و سه استان خراسان جنوبی، خراسان رضوی و خراسان شمالی همگی در کنار هم استان خراسان را تشکیل می‌دادند. اما در سال ۱۳۸۳ استان خراسان بزرگ به سه استان تفکیک و خراسان جنوبی با مرکزیت شهرستان بیرجند تشکیل شد. پس از آن سال نیز تغییراتی در شهرستان‌های استان انجام شد تا این که در حال حاضر استان خراسان جنوبی از نظر مساحت سومین استان بزرگ کشور است.
جغرافیا
استان خراسان جنوبی از شمال با استان خراسان رضوی همسایه است و از غرب به اصفهان و یزد می‌رسد. استان‌های سیستان و بلوچستان و کرمان نیز در جنوب خراسان جنوبی جای گرفته‌اند. شرق استان نیز بخشی از مرز مشترک ایران با کشور افغانستان است.
در ابتدای تشکیل استان خراسان جنوبی این استان تنها چهار شهرستان را در خود جای داده بود. اما اکنون و با اعمال تغییرات جدید تعداد شهرستان‌های استان به یازده رسیده است. بیرجند، قاینات، طبس، فردوس، نهبندان، سرایان، سربیشه، درمیان، بشرویه، خوسف و زیرکوه شهرستان‌های استان خراسان جنوبی هستند.
آب و هوا
آب‌وهوای استان خراسان جنوبی خشک و بیابانی است. اما با توجه به تغییرات ارتفاع می‌توان آب‌وهوای نقاط مختلف استان را به دو وضعیت خشک و گرم و خشک و ملایم تقسیم کرد. بارندگی در استان خراسان جنوبی اندک است و این استان نیز همچون برخی از دیگر استان‌های بیابانی با مشکل کم‌آبی مواجه است.
تابستان‌های این استان، نسبتا گرم است اما پاییز زمان مناسبی برای سفر به خراسان جنوبی است. گردشگرانی که در فصل پاییز به این استان سفر می‌کنند هم از آب‌وهوای خوب بهره‌مند خواهند شد و هم فرصت خواهند داشت تا برداشت زعفران را از نزدیک ببینند. فصل بهار هم فرصت مناسبی برای سفر به این استان است.
شهرهای استان خراسان جنوبی
استان خراسان جنوبی ترکیبی از جاذبههای تاریخی و طبیعی را در خود جای داده است؛ از روستاهای تاریخی و دره‌‌های زیبا گرفته تا مسجدها و باغ‌های قدیمی.
بیرجند
شهرستان بیرجند مرکز استان خراسان جنوبی است و و دیدنی‌های فراوانی دارد. بند دره یکی از تفرجگاه‌های اصلی مردم این شهر است؛ این بند در سال ۱۲۹۴ قمری ساخته شده و در فهرست آثار ملی نیز ثبت شده است.
بیرجند باغ‌های تاریخی زیادی دارد که از میان آنها می‌توان به باغ اکبریه، باغ امیرآباد، باغ شوکت آباد و باغ و عمارت رحیم‌آباد اشاره کرد. باغ منظریه یکی دیگر از جاذبههای گردشگری شهر بیرجند است.
عمارت یا ارگ کلاه‌فرنگی در مرکز شهر بیرجند از دیگر دیدنی‌های این شهرستان است. این عمارت اکنون محل فرمانداری بیرجند است. قدمت این عمارت بیش از صد سال است.
اما اگر بخواهید بیشتر در زمان به عقب بروید می‌توانید از قلعه فورگ بازدید کنید. این قلعه که بازمانده‌ای از زمان اسماعیلیان است در نزدیکی دُرمیان و در شرق شهرستان بیرجند جای گرفته است.
طبس
شهر طبس تا پیش از سال ۱۳۹۱ جزء استان یزد بود و در آن سال به استان خراسان جنوبی ملحق شد. شهری بیابانی که جاذبههای گردشگری فراوانی دارد و جزء بهترین مقصد‌های گردشگری در استان خراسان جنوبی است.
باغ گلشن طبس حال‌وهوایی دارد که گردشگران با ورود به آن فضای بیابانی شهر را کاملا از یاد می‌برند. عمارتی زیبا در این باغ قرار دارد که در ترکیب با گیاهان و حوض‌های باغ فضای جذابی را ایجاد کرده است.
چشمه مرتضی علی از دیگر جاذبههای گردشگری زیبای شهرستان طبس است. در یک سوی این چشمه که در ۳۰ کیلومتری شهر طبس و در نزدیکی روستای خرو قرار دارد آب گرم می‌جوشد و در سوی دیگر آب خنک جریان دارد.
کال جنی دیگر جاذبه‌ی طبیعی شهرستان طبس است که حدود ۳۰ کیلومتر از این شهر فاصله دارد. دره‌ای پر پیچ‌وتاب که نتیجه‌ی سال‌ها فرسایش است. در بخش‌هایی از مسیر آب نیز جریاد دارد که فضایی متضاد با شهر بیابانی طبس را ایجاد می‌کند.
روستاهای تاریخی زیبایی نیز در شهرستان طبس قرار دارند که اصفهک و نایبند از معروف‌ترین آنها هستند. روستای اصفهک در ۳۸ کیلومتری شرق طبس قرار گرفته است. مهم‌ترین ویژگی این روستا بافت تاریخی آن است که به خوبی بازسازی شده است.
گردشگران در سفر به طبس بازدید از روستای پلکانی نایبند را نباید فراموش کنند. روستایی شبیه به ماسوله، اما کویری، با نخل‌هایی که پیرامون آن را فراگرفته‌اند.
قاینات
شهرستان قاین یا قاینات یکی از شهرهای بزرگ خراسان جنوبی است. مسجد جامع قاین از جاذبههای اصلی این شهر است که درست در مرکز شهر جای گرفته است. در فاصله‌ی کمی از مسجد و کمی خارج از شهر آرامگاه بوذرجمهر قاینی قرار دارد. بر فراز کوهی مشرف به آرامگاه نیز می‌توانید قلعه‌ای تاریخی را ببینید که مردم به آن قلعه کوه می‌گویند. مقبره‌ی بوذرجمهر یکی از تفرجگاه‌های اصلی مردم قاین است.
شهرستان قاین از مراکز اصلی کاشت زعفران است. گردشگرانی که در ماه آبان به این شهر سفر می‌کنند فرصت این را خواهند داشت که از نزدیک شاهد برداشت گل‌های زعفران باشند. چندین خانه‌ی تاریخی نیز در شهرستان قاین برای بازدید عموم آماده شده‌اند. برای خرید زعفران و دیگر سوغاتی‌های شهر قاین، خیابان امام در نزدیکی مسجد جامع از بهترین گزینه‌هاست.
اقامت‌گاه‌ها
در شهر بیرجند نمی‌توان سراغ هتل‌های مجلل و لوکس را گرفت. هتل کوهستان، هتل جهانگردی، هتل قائم، هتل سپهر و هتل مقدم جزء اقامت‌گاه‌ها مناسب بیرجند هستند. اقامت‌گاه بومگردی زاغ بور نیز در شهر بیرجند قرار دارد. علاوه بر این مهمان‌پذیرهای مختلفی در مرکز استان خراسان جنوبی آماده‌ی پذیرایی از مسافران هستند.
از سوی دیگر اقامت‌گاه‌های بومگردی نسبتا زیادی در این استان وجود دارد. هتل سنتی عماد نظام فردوس و اقامت‌گاه‌های بومگردی نکزار در سه قلعه (در مجاورت کویر سه قلعه)، ناردون و نارنجستان در طبس و خانه‌ی پدری در خراشاد بیرجند تعدادی از دیگر اقامت‌گاه‌های بومگردی خراسان جنوبی‌اند. در روستاهای نایبند و اصفهک نیز اقامت‌گاه‌های بومگردی مختلفی ساخته شده‌اند.
غذاهای محلی
چشیدن طعم غذاهای محلی هر منطقه را می‌توان از بایدهای هر سفر دانست. قوروت (کشک) و بادمجان غذایی بسیار خوشمزه است که ماده‌ی اصلی آن کشک است، اما با کشک و بادمجانی که در دیگر شهرها پخته می‌شود تفاوت دارد. بلغور از دیگر غذاهای خوشمزه‌ی این استان است. اشکنه‌های مختلفی نیز در استان خراسان جنوبی تهیه می‌شوند که از میان آنها می‌توان به اشکنه‌ی بلغور شیر، عدس و نبات (شیرین) اشاره کرد. آش شلغم هم یکی دیگر از غذاهای محلی این استان است.
رستوران‌ها
رستوران مهر طبس، هتل و رستوران جهانگردی کیان در بشرویه، سفره‌خانه‌ی نارنجستان در طبس برخی از رستوران‌های شناخته‌شده‌ی این استان را تشکیل می‌دهند.
رستوران‌های هتل جهانگردی، هتل سپهر و هتل بزرگ کوهستان جزء رستوران‌های خوب شهر بیرجند هستند. رستوران پای در بیرجند نیز مناسب افرادی است که خواهان غذاهای فرنگی هستند و غذاهایی همچون پاستا، پیتزا و استیک در منوی آن دیده می‌شود. آشکده و رستوران سنتی طوبا در بیرجند اما همان‌طور که از نامش پیداست حال‌وهوایی سنتی دارد.
صنایع دستی
همچون هر منطقه‌ای از کشور این استان نیز صنایع دستی مخصوص به خود را دارد. گلیم بافی، حصیر بافی، قالی بافی، جاجیم بافی، ترکه بافی و گیوه بافی تعدادی از صنایع دستی استان است.
سوغات
زعفران مهم‌ترین سوغات استان خراسان جنوبی است که بیشتر در شهر قاین کشت می‌شود. زرشک، آلو و عناب از دیگر سوغاتی‌های این استان هستند. انار دیگر سوغاتی استان است که بیشتر در شهرستان فردوس کشت می‌شود.
آداب و رسوم
از میان آداب و رسوم متنوعی که در این استان به چشم می‌خورد می‌توان به مراسم مفصل شب یلدا اشاره کرد که با خوراکی‌های مختلفی همراه است. یکی از خوراکی‌هایی که در این شب تهیه می‌شوند «کف» است؛ نوعی شیرینی که از ریشه‌ی گیاهی به نام چوبک (یا بیخ در زبان محلی) تهیه می‌شود.
«شب چله‌ای» از دیگر مراسم مردم این استان در شب یلداست که در آن هدیه‌هایی از طرف خانواده‌ی داماد به تازه‌عروس داده می‌شود.
