تمساح پوزه کوتاه (گاندو)

سیستان و بلوچستان دومین استان پهناور بعد از کرمان است که نیمه شمالی‌اش را سیستان و نیمه جنوبی‌اش را بلوچستان می‌گویند؛ با افغانستان و پاکستان هم‌مرز است و یک طرفش را دریای عمان فرا گرفته است. استانی در شرق ایران با آب و هوایی متنوع، کوه‌های مریخی، گِل‌فشان‌های فعال، جنگل حرا،  بندرهای متصل به اقیانوس، تنگه‌های شگرف و قلعه‌های تاریخی.

با سفر به این استان به حدی با طبیعت زیبا و بکر مواجه می‌شوید که دوست دارید چندین و چند دفعه بار سفر ببندید و به این دیار پهناور سفر کنید.

یکی از جاذبه‌های معروف سیستان و بلوچستان که نه تنها در حد ملی بلکه در سطح بین‌المللی حائز اهمیت است، تمساح پوزه کوتاه مردابی است. نام انگلیسی این تمساح ماگر «mugger» است اما معنی «قاپنده» نمی‌دهد! بلکه یک واژه هندی به معنای «هیولای آب» است. در ایران محلی‌ها به آن «گاندو» می‌گویند. گاندو یک واژه بلوچی به معنی «راه رفتن روی شکم» است.

گاندو دارای پوزه‎ای پهن و پاهای کوتاه است. محل زندگی این نوع از تمساح از شرق هند شروع می‌شود تا پاکستان و گوشه‌ای از ایران نیز ادامه دارد. نسل این‎گونه تمساح در میانمار منقرض شده است، وجودش در نپال جای بحث است اما در سریلانکا هنوز وجود دارد.

تنها زیستگاه گاندو در ایران در جنوب استان سیستان و بلوچستان در منطقه حفاظت شده «باهوکلات» و «رودخانه سرباز» و «کاجو» است. رودخانه سرباز که از «سه راه سرباز» شروع می‌شود، به سد پیشین در مرز ایران و پاکستان می‌ریزد. در قسمت جنوبی‌تر رودخانه باهوکلات شروع می‌شود و در نهایت به خلیج گواتر و دریای عمان می‌ریزد. رودخانه کاجو نیز در قسمت غربی‌تر استان جاری است و بدین ترتیب می‌توان گفت بخش‌های زیادی از سیستان و بلوچستان، زیستگاه گاندو است. اما از آن‌جا که تنها بخش کوچکی از رودخانه کاجو جزو منطقه حفاظت شده است از این‎رو آینده خوبی برای این نوع از تمساح وجود ندارد چرا که در منطقه حفاظت شده انجام بعضی از فعالیت‎ها چون فعالیت صنعتی و ساخت و ساز خلاف قانون است و این امر یک نوع آسودگی خاطر را به همراه دارد.

گاندو تخم‌گذار است، جفت‌گیری آن اواخر اسفند و تخم‌گذاری در اوخر اردیبهشت ماه است. در زمان تخم‌گذاری در خاک نرم و مرطوب گودالی به عمق 30 سانتی‌متر حفر می‎کند تا برای تخم‎هایش محلی امن باشد. تعداد تخم‎ها بستگی به شرایط مختلف از جمله تغذیه دارد اما به طور معمول بین 20 تا 30 عدد است. حدود 65 روز بعد نوزادان از تخم‎ها بیرون می‌‎آیند، طول این نوزادان حدود 25 سانتی‌متر است و رنگ آن‎ها زیتونی با لکه‎های سیاه است. طول این تمساح‎ها در سنین بالا به 5/3 تا 3 متر می‎رسد و وزن تمساح‎های بالغ 200 تا 300 کیلوگرم است که البته این وزن با توجه به زیستگاه و فراهم بودن غذا متغیر است. گاندو در دُم خود چربی ذخیره می‌کند و هر چقدر دُم قطورتر باشد، حیوان از وضعیت سلامت بهتری برخوردار است.

این گونه تمساح محتاط، خجالتی و ترسو است آن‌قدر که به سختی می توان آن را مشاهده کرد. به محض احساس خطر در آب فرو رفته و مخفی می‌شود اما برای تنفس باید سریعا به سطح آب برگردد. گاندو در شب به شکار می‎رود ماهی‎ها، پرندگان و پستانداران اطراف رودخانه غذای عمده آن را تشکیل می‎دهند. این تمساح برای فرار از گرما در دیواره برکه‎ها و رودخانه‎ها تونل حفر می‎کند و در آن‎جا به استراحت می‎پردازد، گاهی این تونل‎ها به 6 تا 5 متر می‎رسد که حتما محل استراحت دو تمساح است.

خشکسالی، کم آبی و تخریب زیستگاه عمر این حیوان نادر را کوتاه و آن‎ها را در خطر آسیب و انقراض قرار می‎دهد، برای حفاظت بیشتر از این گونه تمساح ایستگاهی برای تکثیر و پرورش در حریم رودخانه سرباز درحوالی روستای درگس واقع در کیلومتر ۳۰ محور ارتباطی جکیگور – چابهار در فضایی طبیعی به مساحت ۱۰ هکتار راه‎اندازی شده است که به‌صورت دستی و با مرغ زنده تغذیه می‌شوند.