موزه‌ی مردم‌شناسی رباط ویرانی در سال 1377 خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت و در سال 1385 با کاربری موزه فعالیت خود را از سر گرفت. رباط یا کاروانسرا در واقع مهمان‌خانه‌های بین‌راهی ایران در طی قرون گذشته بوده است و سابقه‌ی آن به‌دوران هخامنشی می‌رسد. عملکردهای گوناگونی که در گذشته کاروانسراها به‌عهده داشته‌اند باعث ایجاد نام‌های متفاوتی برای اینگونه بناها در فرهنگ لغات شده است. از جمله می‌توان به اسامی تیمچه، کاربات، رباط، ساباط و خان اشاره کرد که همگی به‌معنای کاروانسرا است. به‌دلیل خشکی نسبی آب‌و‌هوا در بخش عمده‌ای از کشور ایران و دور بودن شهرها و آبادی‌ها از یکدیگر وجود نقاطی جهت استراحت و تهیه آذوقه در بین راه ضروری بوده و بدون وجود این ایستگاه‌ها طی طریق و ارتباط بین مناطق مختلف کشور غیرممکن بود.
کاروانسرای رباط ویرانی، از آن جهت ویرانی نام گرفته است که در روستایی با همین نام قرار دارد و دارای قدمتی چند صد ساله است و بنا به‌نظر کارشناسان پیشینه‌ی آن به‌اواخر دوره‌ی تیموری و اوایل حکومت صفویان می‌رسد. با توجه به‌رونق تجارت و گردشگری غرب و شرق در عهد صفوی، می‌توان این دوره را دوره‌ی اوج احداث کاروانسراها در نظر گرفت. کاروانسراهای صفوی در مسیر راه‌های مهم بین شهری به‌فاصله‌ی مسافتی که کاروان در یک روز می‌توانست طی کند ساخته می-شد. موزه-رباط ویرانی در شهرستان شاندیز مشهد و در مسیر نیشابور به توس قرار دارد و از نوع کاروانسراهای سرپوشیده و بدون حیاط است و دارای 9 اتاق یا غرفه است که امروزه محل نمایش موزه است. این موزه را می‌توان یکی از مهم‌ترین موزه‌های مشهد به‌شمار آورد و مهم‌ترین هدف آن را می‌توان جایگاه و اهمیت مشاغل سنتی و بومی دانست. از جمله این مشاغل که به‌وسیله‌ی مجسمه‌های مومی بازنمایی شده‌اند می‌توان به فیروزه‌تراشی، هرکاره‌تراشی، زین‌سازی، گاری‌سازی، جاروبافی، حصیربافی، عطاری، پوستین‌دوزی، حلاجی، کفاشی سنتی و بسیاری دگر اشاره کرد.
باتوجه به مستندات به‌جا مانده در قرن 13 خورشیدی تنها در شهر مشهد بالغ بر سیصد حرفه و شغل فعالیت داشته‌اند. که مهم‌ترین آنها بقالی، شعربافی، زارع و خبازی بوده است این موزه اولین موزه تخصصی مشاغل و حرفه‌های سنتی خراسان بزرگ به‌شمار می‌رود.