یکی از بناهای بسیار زیبا و تاریخی شهر کرمانشاه که پیدایش آن به 120 سال پیش برمی گردد «تکیه معاون الملک» است، که در محله قدیمی این شهر به نام آبشوران واقع شده. اگر به هنر سنتی ایران و کاشی کاری علاقه دارید برای بازدید از این تکیه زمان بیشتری نیاز خواهید داشت؛ دیوارهای این بنا مانند تابلوهای نقاشی است که هر کدام داستانی از زندگی عرفا و شخصیت‌های مذهبی را به تصویر می‌کشند و تماشای آن شما را با عمق فرهنگ و هنر مذهبی این خطه آشنا خواهد کرد. تکیه معاون‌الملک یادگار گرانبهای دوره‌ی قاجار است که حکایت گذشته‌ی کرمانشاه را به تصویرمی‌کشد و به زیبایی هر چه تمام‌تر، جلوه‌ای بی‌مانند از پیوند معماری و کاشی‌کاری است. تماشای زیبایی مسحورکننده هنر کاشی‌کاری در این مجموعه، تجربه فراموش نشدنی است.
این تکیه به دست حسین خان معین الرعایا (پدر شاعر معاصرمعینی کرمانشاهی) برای امور مذهبی ساخته شده، درست 7 سال پس از احداث یعنی در سال 1327 و در گیرودار مبارزات مشروطه‌خواهی و تجمعات آن‌ها در این مکان، این محل با گلوله توپ به ویرانه‌ای مبدل گردید و مجددا پس از آرامش بعد از جنگ، دوباره به‌دست حسن‌خان معین‌الرعایا مشهوربه معاون‌الملک بازسازی شد. از خصوصیات تکیه معاون‌الملک، قرار گرفتن بنا در گودی (در قدیم به خاطر حفاظت در برابر سرما و گرما) وهمچنین تزیینات با کاشی‌کاری هفت‌رنگ است.
بانی این مکان یعنی مرحوم حسن‌خان معینی در آن زمان با هزینه‌ی شخصی خود، هنرمندان سرآمد و بنامی را گرد هم آورد تا به این شیوه هنر ایرانی اسلامی را ماندگار کنند؛ هنرمندانی چون استاد محمد بنا، حاج حسن کاشی‌پزتهرانی، سید ابوالقاسم مانی و حسین خطاط.
آرشیو پرتره ناصرالدین شاه
از دیگر جذابیت‌های این مجموعه منحصربه‌فرد، آرشیو کامل و جذاب مستندسازی پرتره مانند چهره‌سازی ناصرالدین‌شاه در تک کاشی‌هایی با ابعاد کوچک است که با ظرافت و سلیقه خاص نقاشی شده و همراهی و تعاملی در خور با معماری کل بنا دارد. شمایل‌ها، تمثال‌ها و مجالس خانواده پیامبر و عرفای قبل تاریخ به‌صورت نمادین در این تکیه نقش زده شده همچنین عرفا و الهیون زمان را با اسلوب رئالیستی ایرانی به‌صورت مستند می‌توانید بر کاشی کاری‌ها ببینید. از نظر موضوعی بیشترین حجم این نگاره‌ها را واقعه‌ی عاشورا و حوادث مربوط به آن، روایت‌های مذهبی، قصص قرآنی و داستان‌های ملی و حماسی ایرانی تشکیل داده است. صحنه‌هایی ازغزوات حضرت محمد(ص)، نبردهای امام علی(ع)، حوادث کربلا، تصاویر سلاطین باستانی ایران از جمله پادشاهان هخامنشی و تصاویری از تخت جمشید در این مجموعه وجود دارد که می‌تواند برای ساعت‌ها شما را به خود جذب کند.
کاشی‌های تکیه بر اساس تکنیک و اجرا به دو گروه کاشی‌های برجسته و کاشی‌های هفت‌رنگ تقسیم می‌شوند. علاوه بر کاشی‌های نصب شده بر دیوارها، کاشی‌هایی نیز داخل انبارهای تکیه نگهداری می‌شود که اشعار محتشم کاشانی با خط سفید بر زمینه آبی، روی آن‌ها نگاشته شده و مکمل کاشی‌های حسینه است که اکنون جای آن‌ها خالی است.
از سقاخانه تا عباسیه
همانطور که گفته شد، عمارت تکیه شش متر از سطح زمین پایین‌تر قرار گرفته است و باید برای وارد شدن از پلکانی پائین برویم. این بنا از سه بخش تشکیل شده و به ترتیب شامل حسینیه، زینبیه در مرکز و در آخرعباسیه است. بعد از پایین رفتن از پله‌های مجموعه، فضای ورودی پیش‌روی شماست. در سمت راست پله‌ها، سقاخانه را می‌بینید که به شکل پنج ضلعی است و با کاشی‌های زیبایی تزئین شده که آب طلبیدن حضرت سکینه از حضرت عباس را به تصویر می‌کشد. بعد از سقاخانه، زیردالانی قرار دارد که اکنون به‌عنوان مکانی برای پخت نذورات و توزیع آن مورد استفاده قرار می‌گیرد و در کنار زیردالان، حمام حسن خان قرار دارد. دو مغازه که اکنون کاربری خود را از دست داده‌اند در انتهای این ضلع قرار گرفته‌اند. طبقه‌ی بالا، طبق توافق بین خانواده‌ی معاون‌الملك و میراث‌فرهنگی به منظور برپايی كلاس‌های قرائت قرآن و مراسم سوگواری ائمه اطهار و اعياد مذهبی در اختيار خانواده مذكور قرار گرفته است.
دالانی آراسته به کاشی‌های حیرت انگیز
برای ورود به بخش حسینه در عمارت تکیه معاون‌الملک باید از دالانی کوتاه عبور کنید. در دو طرف دالان دو طاق قرار دارد و سقف آن از کاشی است. حسینیه در واقع صحن کوچکی است که دورتادور آن‌را حجره‌های دو طبقه و طاق‌نماهای متعدد احاطه کرده و سراسر دیوارهای آن آراسته به کاشی‌کاری زیبا و منحصربه‌فرد است. بخش حسینیه محل عزاداری آقایان بوده است.در ابتدا تابلویی از مجلس وعظ اشرف‌الواعظین نگاه شما را به خود جلب می‌کند.اشرف‌الواعظین، روحانی و دوست معاون‌الملک بوده كه در ایام سوگواری حضرت سيدالشهدا به ذکر مصیبت می‌پرداخته است. این تابلو در ضلع جنوبی حسینیه قرار دارد و واعظ را در حال وعظ بر منبر نشان می‌دهد. در مقابل واعظ دسته‌های سینه‌زن، قمه‌زن و زنان سوگوار دیده می‌شوند. در پایین این بخش زیارتنامه‌ی وارث را می‌بینید و در حاشیه تابلو، اشعاری نگاشته شده که بانی بنا و سال اتمام آن را به حروف ابجد نشان می‌دهد. تابلوی بعدی که در حسینیه به چشم می‌خورد عبور دادن اهل بیت (ع) از قتلگاه را به تصویر می‌کشد.
در ضلع شرقی، ارسی‌های (پنجره‌های مشبک) زينبيه قرار دارند. در لچكی بالای ارسی بزرگ، نقش دو فرشته با پرچم‌هايی كه جمله «يا حسين مظلوم» بر آن است، شما را با فلسفه تاسیس تکیه آشناتر می‌کند.كاشی‌های دیگر تزئین‌كننده این حیاط دارای نقوش هندسی گل و بوته هستند.
بخش زنانه تکیه
راهروی کوچکی حیاط حسینیه را به زینبیه متصل می‌کند. بخش زینبیه تنها فضای گنبددار (مسقف) تکیه معاون‌الملک است که در گذشته و هنگام برگزاری مراسم سوگواری، بانوان از دری که به کوچه‌ی معاون‌الملک باز می‌شد، بدون برخورد با آقایان، وارد طبقه‌ی بالای زینبیه می‌شدند که البته این در اکنون مسدود شده است. بیشترین تابلوهای مربوط به وقایع عاشورا را می‌توانید در بخش زینبیه تکیه مشاهده کنید که از ضلع شمال‌شرقی تا جنوب‌شرقی به این ترتیب قرار گرفته‌اند: صحنه‌های جنگ امام حسین(ع) و یزیدیان در صحرای کربلا در ظهر عاشورا، بیرون آوردن اهل بیت از خرابه، رزم حضرت قاسم ، رزم حضرت علی اکبر، آمدن زعفر (جعفر) جنی به یاری حضرت سيدالشهدا، آوردن اهل بیت به مدینه طیبه، اهل بیت در بارگاه یزید، جنگ حضرت عباس و امام حسین (ع) با کفار، قصاص مختار، آمدن سلیمان خزایی و دفن شهدای کربلا. همچنین ساقه گنبد و فاصله میان پنجره‌ها را تابلوهایی از قصص قرآنی و احادیث مزین کرده است.قبر حسن‌خان معاون‌الملک بانی این بنا نیز در زینبیه قرار دارد.
بخش ناتمام بنا
بعد از عبور از یک راهرو می‌توانید از بخش زینبیه به حیاط بزرگ و زیبای عباسیه برسید که بنای اصلی عباسیه در ضلع جنوبی آن قرار دارد. ستون‌های قطور این بخش با تركيبی از آجر و كاشی لاجوردی اجرا شده‌اند که شکوه و جلوه خاصی به حیاط عباسیه داده است. سایر طاق‌نماهای این ضلع فاقد تزئینات کاشی‌کاری است که گفته می‌شود معمار بنا موفق به اجرای کاشی‌کاری این بخش نشده است.
تصویر پادشاهان با زمینه آبی
در قسمت عباسیه دو موزه فرهنگی با نام‌های موزه مردم‌شناسی ودیگری موزه پوشاک و زیور آلات استان کرمانشاه وجود دارد. نمای این ضلع، کاشی‌هایی با تصویر پادشاهان در زمینه‌ی آبی است.اتاق‌های زینبیه در ضلع غربی، (مشرف به حیاط عباسیه) قرار دارد که گفته می‌شود این اتاق‌ها محل سکونت حسن خان بوده است. همچنین ضلع شمالی بنا فاقد ساختمان و با کاشی‌های لاجوردی تزئین شده است. کاشی‌های کاربنی رنگ موجود در تصاویراین بخش نشانگر وقایع تاریخی ایران است. حواشی دورتادور کاشی، عمارت‌های مختلفی از جای جای ایران را به تصویر می‌کشد. کاشی‌های زیبای این مجموعه و غنای تصویری در کاشی‌های به کار رفته، معاون‌الملک را به یکی از نفیس‌ترین و تماشایی‌ترین بناهای به یادگار مانده از دوران قاجار تبدیل کرده است.
تکیه معاون‌الملک بخش زیادی از شهرتش را مدیون کاشی‌کاری منحصربه‌فرد و استثنائی و کم‌نظیرش است. تنوع رنگ‌ها و تنوع در نوع ساخت و ابعاد کاشی‌ها بیانگر ارزش هنری تکیه معاون‌الملک هستند. اما باید گفت معماری زیبا و قابل تحسین بنا را نمی‌توان نادیده گرفت. این بنا قطعه‌های گمشده‌ی هویت ایرانی را در غالب تصاویر و نگاره‌هایی به هم گره می‌زند و به نسل‌های حال و آینده می‌شناساند.
