بازار قم

بازار سنتی قم بخشی از بافت تاریخی این شهر است. این بازار امروزه در کنار محله عربستان و در بافت تاریخی خیابان آذر قرار گرفته است. اگرچه در روند خیابان­کشی و شهرسازی شهر قم در دوران نوین بافت تاریخی بازار، دستخوش دگرگونی و گسستگی شده است، این بازار همچنان جایگاه شهری خود را نگاه داشته است. این یادگار تاریخی از سال 1376 خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران جای دارد.

بازار قم سازه­ای است از خشت، آجر، گل و سنگ. این بازار تاریخی ایرانی 2 راسته نو و کهنه سر پوشیده به درازای نزدیک به یک کیلومتر با پوشش گنبدی دارد که این بافت شهری را از گرما و سرمای کویری محافظت می­کند. جابجایی هوا و نورگیری این بازار با دریچه‌هایی گرد در دو سوی بالای پوشش گنبدی صورت می­گیرد. تعداد 4 نیم تاق و 78 تاق گنبدی در بازار قم وجود دارد و میانگین بلندای دو راسته سرپوشیده، 6 متر است.

از میان سراهای بازار قم می­توان سرای بناها، صدراعظم، همدانی‌ها، حاج عسگرخان، حاج عباسقلی، بلیتی‌ها و حاج میرزا را نام برد. جدای از این 2 راسته سرپوشیده، بازار قم سراهای سرباز نیز دارد که با تغییر کاربری کاروانسراهای اطراف بازار شکل گرفته‌اند.

بخشی که امروزه «بازار کهنه» قم نامیده می­شود، در دوران صفویه و پیرامون مسجد جامع ساخته شده است و تا پایان دوره قاجاریه همچنان سازه‌های دیگر نیز به آن افزوده شد. این بازار دارای بخش­هایی مانند کاروانسرای ملاحسین، میدانگاهی به نام میدان کهنه و مسجدی به همین نام یا نام «پامنار» با یک برج تاریخی است.

در میانه دوران قاجار، به فرمان ناصرالدین شاه، بازار قم توسعه یافت که به آن «بازار نو» گفته می­شود. در دو سوی راسته بازار نو، سازه­هایی مانند تیمچه بزرگ ساخته شده است. تیمچه بزرگ سازه­ای با دو اشکوب 12 در بخش شمالی به معماری استاد حسن قمی است که در سال 1263 به بافت بازار قم افزوده شد. در معماری این یادگار تاریخی که 15 متر بلندا و 28 متر درازا و 2 درگاه دارد گنبد عرق چینی، نورپردازی، رسمی­بندی، یزدی­بندی، ارسی، آجرکاری، مقرنس گچی، آسمانه سه چشمه به پهنای 15 متری به کار رفته است.

گفته می­شود که تیمچه بزرگ بازار قم بزرگترین سقف ضربی در ایران است. بازار نو همچنان در دوران پهلوی نیز گسترش یافت. از دیگر بخش­های بازار نو می­توان چهار سوق، بازار کفا­ش­ها، سه راه بازار، بازارچه حسین آباد و بازار مسگرها را نام برد. امروزه پاساژهای «قائم»، «حجت» و «بوعلی سینا» در بازار نو جای دارند.

از میان مسجدهای بازار قم می­توان مسجدهای مسگرها، ملا جعفر، امام حسين، نجارها و رضويه را نام برد.