«جشن سده» یا «سده سوزی» بزرگ ترین جشن آتش و یکی از قدیمی ترین آیین های شناخته شده در ایران باستان است که چهل روز پس از شب یلدا از سوی زرتشتیان به نشانه ی شکرگزاری نعمت های خدادادی برگزار می شود. این جشن نشانه ای از اهمیت نور، آتش و انرژی در زندگی است که نزدیک غروب آفتاب دهم بهمن ماه یعنی روز آبان از ماه بهمن با آتش‌افروزی بر بلندای کوه ها و بام خانه ها آغاز می شود. جشن سده یکی از جشن های بزرگ ایرانیان است که جنبه ی دینی نداشته و تمام داستان های مربوط به آن غیردینی است و نه تنها در بین ایرانیان بلکه به بسیاری از کشورهای دیگر نیز راه یافته است. این جشن از دوران پیش از اسلام، دوران اسلامی، تا اواخر دوران خوارزمشاهیان و حمله مغول هم توسط سلاطین و امیران و هم مردم عادی تا به امروز همچنان برگزار می شده است. روایات و نظریات متفاوتی در خصوص نام گذاری سده و افروختن این آتش بیان شده است. مشهورترین و بزرگ ترین جشن سده ی برگزار شده در زمان مردآویج در سال ۳۲۳ هجری در اصفهان بود؛ بدین صورت که او جشن سده ی باشکوهی ترتیب داد و در پایان جشن به دست مخالفان خود به قتل رسید. جشن سده ی دیگری که در خاطر مردم به‌جای مانده، جشنی است که در زمان سلطان مسعود غزنوی در سال ۴۳۰ هجری برگزار گردید.
جشن سده به صورت پراکنده در بسیاری از شهرها و روستاهای ایران و در سایر کشورها با گردهمایی و حضور تعداد زیادی از مردم زرتشتی، مسلمان، کلیمی و دیگر ادیان با برپایی یک آتش بزرگ در بیرون از شهر و اجرای برنامه های مختلف برگزار می شود. افزون بر مردم همان منطقه ای که سده در آن اجرا می گردد، مردم دیگر مناطق هم از حومه و شهرهای دیگر برای شرکت در سده سوزی حضور پیدا می کنند به طوری که امروزه ماندگاری سده در فرهنگ ایرانی مرهون تلاش اقوام گوناگون ایرانی است. به اعتقاد ایرانیان باستان جمع شدن زرتشتیان در اطراف آتشی بزرگ برای از بین رفتن سرما و آمدن گرما و نور است و امید پیروزی نور بر ظلمت را در دل تازه نگاه می دارد.
مردم از روزهای قبل از جشن با مشارکت یک‌دیگر به جمع آوریِ هیزم در یک جا می پردازند. در عصر روز جشن سده، پس ازغروب آفتاب، سه تن از موبدان لاله به دست با جامه ی سپیدی که پوشاک رسمی روحانیان زرتشتی به هنگام اجرای آیین های دینی است، زمزمه کنان به سوی این توده ی عظیم هیزم می روند. از سمت راست سه بار دورِ آن گشته و گروهی از جوانانی که جامه ی سپید نیز بر تن دارند با هموخ های (مشعل های) روشن، موبدان را همراهی می کنند. موبدان بخشی از اوستا که بیشتر آتش نیایش است را می خوانند و موبد بزرگ و جوانان هیزم ها را با شعله ی لاله هایی که روشنی آن ها از آتشی است که از آتشکده آورده شده، از چهار سو آتش می زنند. شعله های آتش به آسمان کشیده می شود و مردمی که در آن جا جمع شده اند نماز آتش نیایش خوانده، دست یک‌دیگر را گرفته به دور آتش می چرخند و با شور و هیجان بسیار به شادی و پایکوبی می پردازند.
گروه نوازندگان از آغاز تا پایان جشن، آهنگ می نوازند و با شادی، پیروزی روشن شدنِ آتش سده را جشن می گیرند. به هنگام اجرای این مراسم در برخی نواحی مردم به خواندن سرودهای مرتبط با جشن سده، بازی و نمایش های دسته جمعی، طبخ آش و غذای محلی، خوردن آجیل وغیره نیز می پردازند. پس از ساعت‌ها که شعله های آتش فروکش کرد، مردم به‌ویژه جوان ترها از روی بوته های آتش می پرند. در قدیم اسب سواران نیز در این مراسم هنر نمایی می کردند. در آخرین ساعت پایانی جشن، پس از به خاکستر نشستن آتش، رسم بر این است که کشاورزان مقداری از خاکستر سده را به جهت شگون و برکت و به نشانه ی پایان گرفتن سرمای زمستان به کشتزارهای خود می برند و معتقدند که در این شب ستاره های گرما به زمین درود می فرستند. امروزه به رغم گذشت هزاران سال از برگزاری نخستین جشن سده، تغییرات محسوسی در برگزاری این جشن به وجود نیامده است و طبق رسوم قبل این جشن باشکوه بسیار در مناطق مختلف ایران برگزار می گردد.