رقص آذربایجانی

 رقص های آذربایجانی در سبک ها و شیوه های مختلف از دیرباز در زندگی و فرهنگ مردم آذری زبان، با جنبه های حماسی، قهرمانی، مذهبی و معانی و مضامینی نظیر آیین های اعتقادی، مبارزه و آمادگی های جنگی، مراسم پیش از شکار، کشاورزی و وفور نعمت، جشن پیروزی، قدردانی از ایزدان و یا برای شکستن طلسم‌ ها و غیره در آذربایجان ایران و جمهوری آذربایجان مشاهده می شود. هر رقص معنا و مفهوم خاص خود را دارد و در مراسـم ویـژه ای اجرا می شود و پیوندی عمیق با دگرگونی های مادی و معنوی مردم این منطقه از ایران دارد. بیشتر رقص های آذربایجانی تغزّلی هستند و برخی شاد و پرشور و برخی اندوهناک. در این رقص‌ ها تحرّک و مهارت با هم انطباق دارند و حرکات از نظر فرم و نحوه ی اجرا متنوع هستند. حرکات به صورت انفرادی یا دسته جمعی، اعم از مردانه و یا زنانه انجام می ‌شوند. رقصندگان به گروه ‌های متعدد و چند نفره با لباس و پوشش خاص مناطق آذربایجان تقسیم شده، سپس هر یک به نوبت گوشه یا بخش خاصی از رقص خود را با سینه ‌ای فراخ، نگاهی به دوردست و با غرور به اجرا می گذارند. حرکاتی که گاه آرام، گاه تند، پایکوبان، با پرش ها و جهش های سریع انجام می ‌شود و با ریتم تند سازها به اوج خود می‌ رسند و نشانی از مهارت های جنگی را نیز در جای جای خود دارند. ورزیدگی، چستی و چابکی از ملزومات کار رقصندگان به شمار می رود. 

با توجه به تعدد و تنوع رقص های آذربایجانی بنا به نام محل و یا فرد مشهور، مفهوم زبانی و نحوه ی اجرا به صورت زیر دسته ‌بندی می شوند:
رقص غنایی و لیریک: یاللی، شالاخو، اوزون دره، تره کمه، واغزالی، سیندیرما، توراجی، گولوم آی، قیتقیلدا، آلما، لاله، دستمالی، یئری- یئری و غیره
رقص پهلوانی و جنگی: قزاقی، قفقازی، لزگی، قایتاغی، کوراغلونون قایتارماسی، کوراغلونون باغیرتیسی، میصری، زوتی- زوتی، زنجیر توتماق، تار آباسی و غیره
رقص مراسمی: کوسا- کوسا، آذربایجان، میرزه ‌یی، آسما کسمه، آغیرقاراداغی و غیره
مختصری درباره معروف ‌ترین رقص ‌های آذربایجانی:
رقص «کوروغلو» ازجمله حرکات موزون با پیشینه ی کهن آذری است که همراه با سورنا و دهل در انواع و عناوین مختلف اجرا می شود. این رقص پرصلابت، حماسی و رزمی است، به آرامی شروع می ‌شود و به تدریج ریتم تندی می گیرد. این رقص را به یادبود قهرمان افسانه های دوران فئودالی کوراوغلو می ‌نامند. 
«میصری» (شمشیر عربی منسوب به کوراغلو) غالباً توسط عاشیق ‌ها با انجام حرکات مشکل و سنگین و غالباً با شمشیر اجرا می ‌شود.
رقص قدیمی و مرسوم «یـالْلی» که شکل ابتدایی آن به صورت مراسم سنتی و در اطراف آتش اجرا می شد. این رقص در انواع مختلف با همراهی نوازندگان سورنا و دهل در صفی طولانی، دست در دست هم و با دستمال یا چوبی در دست رهبر صف و به صورت گروهی انجام می ‌شود، به آرامی شروع می‌ شود و با قدم های سریع پایان می یابد. 
«لزگی» رقصی حماسی، باوقار، پرتحرک و ریتمیک است که مردان به صورت جمعی همراه با هنرنمایی‌ های انفرادی، با حرکات سریع پا و پنجه‌ ی پا اجرا می‌ کنند و  شامل حرکات بدیعی است تمثیل از سوارانی که با خنجری در دست یا با دست‌ های مشت کرده می ‌تازند. 
«تـوراجی» بـا موسیقی اندوهگین و دلنواز یادآور پرواز دُراج در آسمان است و «جیرانی» به سبب ظرافـت و آهنگین بودن، نامش را از جیران (گـوزن) گرفتـه اسـت. «قـازاغی» پرشـور بـا حرکات پیچیده، رقص محبوب مردان است. در آذربایجان رقص هایی مانند «شالاخو» خاص مردان است و برخی نظیر «آی بری باخ»، «عنابی» و «میرواری» ویژه ی زنان و نیز رقص هایی وجود دارد که مختص سالمندان است.