جنگل‎های ارسباران

جنگل‎های اَرَسباران پهنه سرسبز و وسیعی است که از شهرستان اهر تا رود ارس کشیده شده است. این جنگل‎ها به واسطه منابع غنی زیست محیطی و طبیعی، به عنوان یکی از ذخیره ‎گاه‎های زیست ‎کره ایران در سازمان علمی، آموزشی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) به ثبت رسیده است.

منابع تاریخی بسیاری از وجود چنین منطقه‎ای در حاشیه جنوبی رود ارس خبر داده‎اند. برای مثال «ابن حوقل»، جغرافیدان سده چهارم هجری قمری، در کتاب «مسالک‎الممالک»، از این جنگل‎ها نام برده و اشاره کرده نسلی از ترکان در حاشیه آن زندگی می‎کنند. همچنین یاقوت حموی هم به واسطه معرفی شخصیت «بابک خرمدین» از این جنگل‎ها با نام «بَذ» یاد می‎کند.

در سده‎های اخیر هم ارسباران نقش تعیین‎کننده‎ ای به خصوص در معادلات سیاسی ایفا می‎کرده است. عباس‎میرزا، نایب‎السلطنه قاجارها که اهر را پایگاهی برای رویارویی با قوای روس قرار داده بود، از یاری عشایر ارسباران بهره بسیار برد. این عشایر همچنین در جنبش مشروطه نیز نقش اساسی داشتند و وارد مناقشات مسلحانه شدند. «ستارخان»، از رهبران جنبش مشروطه و ملقب به سردار ملی نیز اهل همین خطه بوده است.

منطقه ارسباران امروزه از غرب به تبریز و مرند، از شرق به مشکین‌شهر و مغان، از جنوب به سراب، محدود می‎شود. در سال ۱۹۷۶ میلادی، سازمان یونسکو بیش از 72 هزار هکتار از اراضی منطقه را به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره ثبت کرد. دلایل توجه کارشناسان این سازمان به ارسباران، قرارگیری آن دارا بودن بافت جنگلی و وجود گونه‎های متنوع گیاهی و جانوری در نزدیکی خط مرزی با جمهوری آذربایجان و ارمنستان است.

از آن‎جا که اقلیم منطقه، به واسطه  قرارگرفتن در پهنه آب و هوایی خزری، قفقازی و مدیترانه‌ای است، وجود کوه‌هایی تا ارتفاع ۲۲۰۱ متر در میان دشت‎های نیمه‌خشک، اکوسیستم منحصربه ‎فردی را برای این منطقه به ارمغان آورده است.

به دلیل وجود شرایط آب و هوایی مساعد، فعالیت‌های اقتصادی روستاییان و عشایر در قالب کشاورزی، دامداری، باغبانی، صنایع دستی و گردشگری رونق بسیار دارد.

پوشش جانوری در منطقه حفاظت ‎شده ارسباران بسیار متنوع و چشمگیر است. از جمله این حیات وحش می‎توان از  ۲۲۰ گونه پرنده، ۳۸ گونه خزنده، پنج گونه دوزیست، ۴۸گونه پستاندار نام برد. ناگفته نماند که «مَرال»، از گونه‎های منقرض شده منطقه ارسباران بود که با انتقال چندین رأس از پارک ملی گلستان به منطقه «آینالو» رهاسازی و احیا شده است.

پوشش گیاهی جنگل‎های ارسباران هم از قاعده مشخصی پیروی می‎کند. به‎طوری‎ که دامنه‌های جنوبی پوشیده از مرتع و دامنه‌های شمالی، به خصوص در ارتفاعات بین 200 تا 800 متر، پوشیده از جنگل هستند. علاوه بر جنگل‌های بلوط و مَمرَز، گونه‌هایی چون کیکم، سماق، زرشک، انار وحشی، سیب و گلابی وحشی، تمشک و زغال‌اخته هم در پهنه ارسباران به چشم می‎خورند.