آرامگاه شیخ حیدر

 آرامگاه شیخ احمد در  شهر مشگین شهر قرار دارد. مشگین شهر از شهرهای استان اردبیل است، نام سابقش «خیاو» بود و زمان پهلوی به مشگین‌شهر تغییر نام داد. وجود کوه سبلان و رود قره‌سو کافی است که شهر پر درخت و سرسبز با باغ‎های زیبا و مراتع پهناوری چون «ارشق» را ببینیم. در کنار این طبیعت خدادادی، وجود شهر یئری و قلعه قهقهه که قدمتی به درازنای تاریخ دارند نشان از سابقه شهر دارد.

علاوه بر این قلعه‎ها، «کهنه قلعه» و «قلعه بربر» از دیگر قلعه‎های مشگین‌‌شهر است. در کنار این آثار تاریخی، پل معلقِ آن شهرت جهانی دارد و هرساله بازدیدکنندگان زیادی را به خود می‎بیند. آرامگاه شیخ حیدر نیز یکی دیگر از بناهای تاریخی مشگین‌شهر است که قدمتش به دوره صفوی بر می‌گردد.

شیخ حیدر پسر شیخ جنید از صوفیان بزرگی بوده که در جنگ با شروان رشادت‎ها از خود نشان داد، شیخ حیدر در همان جنگ کشته می‎شود. بعد از کشته شدن، مریدانش جسد وی را به مشگین‌شهر منتقل می‎کنند و آرامگاهی می‌سازند تا مأمنی برای پیروانش باشد. همین قداست باعث شد مردم تا سال‎ها از این مکان به امام‎زاده یاد کنند. طبق گواه تاریخ، شاه‌اسماعیل صفوی موسس سلسه صفوی بعد از 22 سال که از مرگ پدرش، شیخ حیدر، جسدش را به اردبیل در آرامگاه خانوادگی‌شان کنار جد بزرگش شیخ صفی‎الدین دفن کرد. با این اوصاف اکنون این آرامگاه فقط یادی از تدفین اولیه شیخ حیدر دارد و محل واقعی دفن وی نیست.

طی طرح ساماندهی و تملک زمین‏های اطراف این مقبره، فضاهای چون پارکینگ، موزه کتابخانه و مکانی برای گردشگران به‏وجود آمده است.

آرامگاه شیخ حیدر که به صورت برجی استوانه‎ای آجری است در بافت مرکزی و قدیمی شهرمشگین شهر در باغی بزرگ و زیبا قرار دارد. دورتادور بقعه را رواق‎هایی فراگرفته شاید روزگاری برای آسایش و استراحت مسافران بوده است. این برج مدور به ارتفاع 18 و قطر 5/10 متر دارای سرداب و قسمت فوقانی که قسمت فوقانی به صورت مدور است. این بنا دارای سقف گنبدیِ شیروانی است اما سقف اصلی بنا که آن‎هم به صورت گنبد بوده در حمله روس‎ها از بین رفته و سقف جدید بعدها ساخته‎ شده است. هرچند که بیرون بنا مدور است اما بنا از داخل دارای دوازده ضلع است. شاید این دوازده ضلع، سمبلی از دوازده امام شیعیان بوده باشد که صفویان عجیب به آن‎ها ارادت داشتند. درِ ورودی سردابه در ضلع شمالی بنا است در منتهی الیه آن، قبر شیخ حیدر قرار دارد. مصالح به کار رفته در این برج در پی سنگ و در دیواره‌ها آجر است. بدنه آجری این برج از بیرون دارای کاشی‌کاری‎های زیبا به رنگ آبی است، هر چند این کاشی‎کاری ها تمام بدنه را نپوشانده است و جای جای آن فرو ریخته اما همچنان قدمت و زیبایی خود را حفظ کرده است. واژه «الله» به کار رفته در این بنا الگو گرفته از گنبد الله الله یا همان گنبد شیخ صفی‌الدین اردبیلی در اردبیل است اما کاشی‎های مقبره شیخ صفی، به علت مراقبت بیشتر خواناتر از این مقبره است. علاوه بر کلمات الله، کلماتی مانند «هو»، «محمد» و «علی» نیز نوشته شده که به علت بی توجهی بیشتر‎شان فروریخته است. درِ ورودی و سه پنجره این بنا دارای مقرنس‎کاری‎های گچی زیبایی هستند که هر چند رنگ کهنگی بر آن‎ها نشسته اما چشم‎ها از دیدنش حظی وافر می‎برند. این مقبره در سال ۱۳۱۱ با شماره ۱۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.