آتشکده چهارتاقی نیاسر

آتشکده نیاسر یک چهارتاقی گنبدی در کناره دشت کاشان، در دامنه رشته کوه کرکس، در بخـش نیاسر، بر خرسنگ­ های رو به شهر نیاسر، در خاور شهرستان کاشان و بر بلندای 1741 متری از سطح دریا بنا شده است.

در تاریخ­ نگاری ­ها آمده است که اردشیر بابکان شاهنشاه ساسانی، در راه بازگشت از اصفهان و درحالی که تمام اشراف آن شهر را کشته بود و سرهای آن‌ها را همراه می‌برد، به چشمه‌ای در نیاسر امروزی رسید و در آن‌جا اتراق کرد. بعدها بر آن چشمه شهری بنا کرد و آن را نیان‌سر نامید. نام این شهر در دوره‌ای نیاستر نیز بوده‌است.

سازه چهارتاقی گنبدی آتشکده نیاسر حدود 11 متر در 11 متر و به بلندای تقریبی 11 متر از سنگ آهک و ملات گچ کار شده است. پلان چلیپایی این چهارتاقی از محور خود تنها 11 درجه جغرافیایی به سوی شمال ناهمخوانی دارد. گمان می­رود که این ناهمخوانی تعمدی باشد چرا که در بیشتر آتشکده­های ساسانی دیده می­شود. همچنین جایگاه سوی شمال در باورهای زرتشتی نیز می­ تواند آن را تایید کند.

گنبد این چهارتاقی در گذشته فرو ریخته است، گرچه گمان می­ رود گنبدی خاکی و تخم‌مرغی‌شکل بوده است. گنبد در سال 1334 بازسازی می­شود که همانند گنبدهای دوران اسلامی است و با ساختار گنبدهای ایران باستان پیوندی ندارد.

به گمان تنی چند از باستان­ شناسان در گذشته سازه چهارتاقی آتشکده گچ­بری­هایی داشته است. امروزه تکنیک ازاره نمای بیرونی و اندود گچ نمای درونی آشکار است. می­توان از تاق ضربی مازه­دار میان دیوارها و دورچین کمانه درگاه­ها و رج­چینی سنگ­هایشان یاد کرد. کارشناسانی را باور بر این است که در ساخت این سازه از سنگ­های غار نیاسر بهره برده شده است.

چند پاره دیوار و سنگ­چین با درازای چندین متر در زمین این چهارتاقی دیده می­ شود، که جدای از خود آتشکده دستکم 3 سازه در بخش خاوری آن بر شمرده می ­شوند.

سفالینه ­های به دست آمده از آتشکده نیاسر با رنگ­های نخودی، سرخ، نقش­ کنده و نقش ­افزوده با ریسمان و بخش­هایی از کوزه و خمره هستند. سفال­ های رنگی لعاب­دار فیروزه ­ای و سبز و آبی و سفید نیز در این آتشکده یافت شده است.

آتشکده چهارتاقی نیاسر در شمار فهرست آثار ملی ایران است. هر چند نیاسر به دلیل قرار گرفتن در دامنه‌های کرکس، آب و هوایی بسیار خنک‌تر از کاشان دارد و مقصدی تابستانی برای مسافران مرکز ایران به حساب می‎آید اما بهترین زمان بازدید از نیاسر بهار و پاییز است. در اردیبهشت‌ ماه برداشت گل محمدی و مراسم گلاب‌گیری را در نیاسر می توان تجربه کرد.