آب انبار سردار بزرگ

آب انبارهای «سردار» در شهر «قزوین»، یکی بزرگ و یکی کوچک، هر دو به دست دو برادر به نام‎های «محمد حسن خان سردار» و «محمد حسین خان سردار» که از فرمانروایان قزوین در دوران پادشاهی فتحعلی شاه قاجار بودند، ساخته شد. این دو سردار ایرانی سازه ­های دیگری نیز در قزوین ساختند که از میان‎ آن‎ها می­توان به مدرسه­ سردار اشاره کرد.

آب انبارها از جمله سازه‎هایی به‎شمار می‎رفتند که در درازنای تاریخ مردمان ایران برای نگهداری از آب و بهینه کردن بهره‎برداری از آن به کار برده ­اند. آب انبار سردار بزرگ قزوین هم یکی از آن‎هاست که در زمره بزرگ‎ترین آب انبارهای «تك گنبد» ایران قرار دارد. این آب انبار سردری بلند با «قوس جناغی» دارد که با 50 پله سنگی در راهی که «راه­شیر» خوانده می­شود، به عمق 12 متری زیرِ زمین می­رسد. امروزه 3 پله از این پلکان از میان رفته است.

در پایان «راه­شیر» بخشی قرار دارد که «پاشیر» خوانده می­شود. این بخش همان‎جایی است که آب را در خود نگاه می­دارد. چهارگوشی نزدیک به 17 متر! جرزهای آب انبار سردار بزرگ از جنس آهك ساخته شده‎اند که روكشی از ساروج با آهكشِ سنگِ آهكی آن را پایدار نگاه داشته است. گنبد بزرگ آب انبار سردار بزرگ هم از آجر ساخته شده است.

آب انبارسردار بزرگ، بزرگ ترين آب انبار تك گنبدي ايران است و در كنار خيابان راه آهن واقع گرديده است. بانيان اين آب¬انبار محمدحسن خان و محمدحسين خان سردار از امراي فتحعليشاه قاجار مي باشند كه علاوه بر اين بنا، مدرسه و آب انبار ديگري در شهر بنا نموده اند.
آب انبار داراي سردري رفيع با قوس جناغي است كه در طرفين آن دو طاق نما در سه طبقه قرار گرفته و واجد كاربندي و كاشيكاري معلقي است. سردر كاربندي نيمكار 16 داشته و در طرفين آن دو سكوي سنگي قرار دارد. پس از سردر فضاي ابتدايي راه شير داراي تناسبات مربع با پوشش گنبدي و كاربندي و در هر طرف داراي سكوي سنگي جهت نشستن و استراحت است. راه شير داراي 47 پله سنگي و هر پله به ارتفاع متوسط 25 سانتي متر است كه با سه پله در سر در جمعاً آب انبار 50 پله دارد و در نتيجه براي دسترسي يافتن به آب 5/12 متر پايين بايد رفت. پوشش راه شير از نوع طاق آهنگ جناغي است و در اين راهرو 4 شير آب براي برداشتن آب در فاصله¬هاي معين تعبيه گشته است كه با كم شدن آب در مخزن از شيرهاي پايين تر استفاده مي-شود.مخزن آب اين آب انبار داراي طرحي مربع شكل به ابعاد تقريبي 17 متر است و چهار سكنج عظيم  براي قرار گرفتن گنبد بر روي آن كه طرح مربع را تبديل به هشت ضلعي مي نمايد. مصالح به كار رفته در جرزهاي آب انبار شفته آهك با روكش ساروج است و قطر ديوارهاي آن در حدود 3 متر مي¬باشد.
گنبد عظيم آب انبار سردار آجري است و در بالاترين قسمت آن بادگيري قرار گرفته و ارتفاع بلندترين نقطه آن تا كف آب انبار حدود 5/28 متر است. علاوه بر بادگير مركزي چهار روزن مشبك ديگر جهت تهويه هوا در گنبدكار گذاشته اند. حجم مخزن اين آب¬انبار 3000 مترمكعب مي باشد. 
در بالاترین بخش این گنبد آجری بادگیری جای داده شده که بلندای آن نزدیک به 30 متر است. آب انبار سردار می­تواند سه هزار و ششصد متر مكعب آب را در خود انبار کند. آب 3 قنات «خمارتاش»، «خیابان» و «کیفوری» یا «طیفوری» این آب انبار را سیراب می­کرده­ است.

آب انبار سردار بزرگ قزوین در سال ۱۲۲۷ قمری در کوی «راه ری»، از قدیمی­ترین بخش­های این شهر که در کوهپایه­ رشته کوه البرز قرار دارد، ساخته شده است.