یکی از منحصر به‌فردترین و ترسناک‌ترین سایت -موزه‌های جهان «سایت- موزه عصر آهن» گورستانی باستانی در قعر زمین است، جایی که 38 گور در کنار هم قرار گرفته و محل به خاک سپردن زن و مرد، پیر و جوان و چندین کودک است که از عصر آهن تاکنون یعنی حدود 4 هزار سال اینجا بی‌صدا خفته‌اند. فاصله طبقاتی، گور اغنیا و فقرا از هم قابل تشخیص است؛ ثروتمندان با مال و اموال خود، زنان با زیورالات و کودکان با اسباببازیهایشان به خاک سپرده شده‌اند.
این گورستانِ شگفت‌انگیز بر اثر یک حادثه و بسیار اتفاقی کشف شده است، گفته می شود در سال 1376 و درجریان ساخت یک مرکز خرید و بعد از خاک‌برداری از این منطقه، بقایای اجسادی که در این گورستان به خاک سپرده شده‌اند، نمایان می‌شوند، بنابراین ساخت و ساز متوقف میشود و بعد از کاوشهای باستان شناسی این گورستان تاریخی از دل خاک بیرون میآید؛ سپس بقایای اجساد و اشیای درون گورها مرمت می‌شوند و موزه آماده بازدید میشود. به این موزه، سایت-موزه گفته می شود؛ به دلیل اینکه اسکلتها از محل دفن خود دور و به جای دیگری منتقل نشده‌اند و در واقع در بافت اصلی خود حفظ شده و به نمایش در آمده‌‌اند. در واقع این موزه اولین سایت-موزه و اولین موزه صحرایی کشور نیز است. از پلهها که پایین بروید به 38 گور میرسید که در سطوح مختلف قرار گرفته‌اند و نشان می‌دهند که این گورستان حالت تپهای شکل داشته است. اجساد در این گورها به صورت جنینی دفن شده‌اند که نشان دهنده اعتقاد آنها بر دین مهرپرستی یا میتراییسم است. در این دین اعتقاد به زندگی دوباره وجود داشته و اجساد در حالت جنینی به خاک سپرده میشدهاند و دیوارهای به مثابه رحم دور آنها کشیده میشدهاست. همچنین در بیشتر این گورها اشیایی قرار داده شده که شامل ابزار آلات، غذا، اسباب‌بازی(برای کودکان) و یا مال و اموالی است که برای زندگی بعد از مرگ به کار مردگان میآید. در گور ثروتمندان ظروف و اشیا بیشتر و در گور سایرین اشیا کمتری قرار داده شده است.
بعضی از اجساد این گورستان آسیب بیشتری دیده‌اند و باستانشناسان معتقدند که این گورستان دومین قبر آنهاست، در واقع احتمالا آنها در زمان کوچ از دنیا رفتهاند و در جایی به امانت به خاک سپرده شده‌اند و بعد از بازگشت، پیکر آنها در این گورستان دوباره خاک شده‌است.
به دلیل قرار گرفتن این موزه در دل زمین، رطوبت هوا زیاد است، اما برای حفاظت، اسکلتها و اشیای به جا مانده درون محفظه‌های شیشه‌ای قرار گرفته‌اند و همچنین خاک گورستان برای نگهداری بهتر از اجساد با مواد شیمایی ترکیب شده و همچنین رطوبت هوا با فن و همچنین مواد شیمیایی کاهش مییابد.
در هر فصلی از سال میتوانید از این موزه بازدید کنید، اما تبریز شهری سردسیر است و در زمستان هوای این شهر سرد و برفی است. بازدید شما هم از این موزه بین 30 تا 45 دقیقه به طول خواهد انجامید.