به میهمانی زیبارویان خوش عطر و نگار بروید

تاریخی کهن و زیبایی وصف ناشدنی در پس این سرزمین خفته است. روزگاری مامن ساسانیان بود و روزگاری دیگر عارف نامدار دوره غزنوی را در دل خود جای داد. این روزها نیز در سرخی و سبزی زرشک‌ها، طلایی و بنفش زعفران‌ها و سفیدی و نارنجی نرگس‌ها غرق شده. در سفر به قائن و خوسف به میهمانی جشنواره رنگ‌ها می‌روید. جشنواره‌ای که عطر و طعمی از زندگی در خود دارد از نرگس‌ گرفته تا زعفران‌ که هر جا چشم بدوانید آنها را می‌بینید و عطر آن را حس می‌کنید.

خوسف در گذشته بسیار سرسبز بود و حتا در متون تاریخی از آن به عنوان انبار میوه بیرجند یاد می‌شود. حمدالله مستوفی نیز در قرن هشتم هجری در سفر به این منطقه از فراوانی زعفران و میوه صحبت کرده است. بیرجند و قائن دو شهر استراتژیک در منطقه خراسان جنوبی، هستند و به لحاظ تاریخی نیز بسیار اهمیت دارند. چنانکه حاکم این مناطق شوکت‌الملک که در قاین و بعدها بیرجند زندگی می‌کرد پدر اسدالله اعلم بود.

چطور برسید؟

اگر از تهران به سمت خوسف با ماشین شخصی حرکت کنید، از مسیر اسلامشهر به سمت قم حرکت کنید. بعد از گذشتن از کاشان و رسیدن به بادرود، دو مسیر پیش روی شما قرار می‌گیرد. یک مسیر از اصفهان و دیگری از یزد می‌گذرد. اگر مسیری که از اصفهان می‌گذرد را انتخاب کنید بعد از گذشتن از نطنز به سمت مورچه خورت و سپس شاهین شهر برانید. بعد از گذشتن از اصفهان و مهیار از شهررضا عبور کنید و مسیر را تا ایزدخواست و آباده ادامه دهید. سپس وارد مسیر ابرکوه شوید و بعد از پشت سر گذاشتن اسلامیه و تفت به مسیر فهرج بروید و بعد از گذشتن از بافق و دارستان به خوسف می‌رسید.

اگر مسیر یزد را انتخاب کنید، بعد از بادرود به سمت اردستان برانید. در این مسیر از نایین، عقدا، میبد و اشکذر و یزد عبور می‌کنید و در مسیر فهرج قرار می‌گیرید. ادامه مسیر نیز مانند مسیر قبلی است و از بافق و فهرج و دارستان عبور می‌کند و به خوسف می‌رسید.

برای رسیدن از خوسف به قائن نیز باید از بیرجند عبور کنید بنابراین، بیرجند می‌تواند مقصد میانی این سفر به حساب آید. البته می‌توانید مقصد را بیرجند در نظر بگیرید، بعد از رسیدن به بیرجند به سمت خوسف بروید و بعد دیدن جاذبه‌های خوسف، برای اقامت به بیرجند بازگردید و بعد از یک شب اقامت در بیرجند روز بعد را به گشت و گذار در قاین اختصاص دهید.

اگر تصمیم داشته باشید با اتوبوس سفر کنید، از پایانه جنوب(تهران) به بیرجند اتوبوس در ساعات مختلف حرکت می‌کند که از شهرهای طبس و خور(اصفهان) در میان راه می‌گذرد. اگر سفر هوایی را هم انتخاب کنید، می‌توانید با پروازهای فرودگاه مهرآباد به سمت بیرجند بروید و از آنجا سفر به سمت قائن و خوسف را در پیش بگیرید. اگر قطار را برای سفر خود انتخاب کرده‌اید، بهتر است بدانید که مقصد سفر با قطار طبس خواهد بود و از آنجا با سایر وسایل نقلیه از جمله اتوبوس می‌توانید راهی بیرجند و خوسف شوید.

بافت تاریخی خوسف را یکجا ببینید

از بیرجند تا خوسف حدود ۲۵ کیلومتر راه است و مسیری صاف با دسترسی راحت پیش رو خواهید داشت. تقریبا می‌توان گفت تا ۳ کیلومتری خوسف جز طبیعت بکر اطراف جاده، جاذبه خاصی وجود ندارد. به نزدیکی خوسف که رسیدید، سمت راست جاده آرامگاه ابن حُسام خوسفی با معماری جذابی که دارد انتظار شما را می‌کشد. هرچند ممکن است نام این شاعر حماسی را نشنیده باشید اما با گام نهادن بر روی پلکانی که شما را به بخش مرتفع‌تر که آرامگاه در آن قرار دارد می‌برد، به مکانی می‌روید که سعدی نیز روزگاری به دیدن آن آمده بود. درعین حال می‌توانید شهر خوسف و بافت تاریخی آن را یکجا از بالا شاهد باشید.

هرچند بخش‌هایی از خوسف در طرح توسعه شهری مدرن و جدید شده است اما بازهم بافت تاریخی آن که کاهگلی است، یکی از جاذبه‌های خاص و منحصر به فرد منطقه به شمار می‌رود چراکه منسجم و یکپارچه است و برای دیدن خانه‌ها و آثار تاریخی نیازی نیست از این سوی شهر به آن سوی شهر بروید بلکه تمام آثار و جاذبه‌های دیدنی در یک جا جمع شده‌اند و فقط کافی است چند گام پیاده بردارید تا بتوانید از مسجد جامع زیبای خوسف که قدمت بازسازی آن به دوره قاجار می‌رسد و دارای تزییناتی زیباست، دیدن کنید و بعد، رهسپار خانه تاریخی مالکی شوید.

خانه مالکی از دوران قاجار به یادگار مانده، مرمت و بازسازی شده و با وجود آنکه مالک اصلی آن فوت کرده اما امکان بازدید و حتا پذیرایی از گردشگران در این بنای تاریخی فراهم است. در بازدید از این خانه قدیمی می‌توانید بخش‌هایی از تابستان‌ و زمستان‌نشین خانه‌های کویری را ببینید و دمی بیاسایید و چای زعفران بنوشید.

خانه علوی یکی دیگر از جاذبه‌های خوسف است و در قلب بافت تاریخی قرار دارد و با تغییر کاربری تبدیل به مکان اقامتی شده و به گردشگران خدمات پذیرایی نیز ارائه می‌دهد. حین بازدید از بافت تاریخی، می‌توانید به دیدن حمام قدیمی بروید که این روزها زورخانه شده و به صدای زنگ و ضرب زورخانه گوش بسپارید. خانه تاریخی تاجور، یکی دیگر از خانه‌های زیبای منطقه است که امکان بازدید از آن فراهم است.

گلفروشان نرگس به دست

اگر در پاییز به خوسف سفر کنید، در هر گوشه و کنار شهر با گلفروشانی روبه رو می‌شوید که دسته‌های بزرگ نرگس را با قیمتی مناسب می‌فروشند. شاید از این جهت است که با گام نهادن در خوسف با عطر گل نرگس همراه می‌شوید و همه جا را سفید و زرد و نارنجی می‌بینید. خوسف از دیرباز مرکز تولید و پرورش گل نرگس بود و اگر سری به روستاهای اطراف خوسف بزنید، با باغ‌های نرگس روبه رو می‌شوید. حتا در خوسف نیز باغ‌های خصوصی و البته تعدادی باغ عمومی گل نرگس برای بازدید در نظر گرفته شده و هر سال این زیبارویان خوش عطر و نگار میزبان بازدیدکنندگان و علاقه‌مندان می‌شوند.

به همین جهت است که خوسف هر سال اواسط پاییز میزبان برگزاری جشنواره گل نرگس می‌شود. جشنواره‌ای که خوش عطر و خوشرنگ است. هر جا چشم بدوانید گل نرگس است و دیگر هیچ. در میان نرگس‌ها مردمان خوسف را می‌بینید که با لباس‌های محلی به اجرای مراسم بومی می‌پردازند، شعر می‌خوانند و موسیقی سنتی مقامی اجرا می‌کنند. محلی‌ها ساز دهل و سرنا در دست به میان جمعیت می‌آید و شادی را به همه تزریق می‌کنند. رقص‌ محلی که در وصف و نیایش پروردگار است نیز از دیگر مراسم‌های آیینی است که در جشنواره نرگس برگزار می‌شود. همه این مراسم‌ به خاطر نرگس‌های خوشرنگ و نگاری است که می‌توانید میهمان عطر و زیبایی آن شوید.

صنایع دستی خوسف

خوسف مرکز مله بافی است. مله نوعی پارچه است که با پشم بافته می‌شود. دار آن نیز بسیار متفاوت و زیباست. مل در خراسان جنوبی به معنای خاک رس است. پنبه‌ای که برای مله استفاده می‌شود، قهوه‌ای رنگ است و به رنگ خاک رس است. نخی که از این پنبه درست می‌شود، قهوه‌ای است و از این رو از خود رنگی خاص و زیبا دارد.

کارگاه‌های پارچه بافی سنتی یا توبافی نیز در این منطقه بسیار زیاد است چنانکه گفته می‌شود مردمان خراشاد که توانستند فن پارچه بافی یا توبافی را در فهرست میراث جهانی در حوزه صنایع دستی جای دهند، فن پارچه بافی را از مردمان خوسف آموخته‌اند. بنابراین می‌توانید پارچه‌هایی اصیل را از کارگاه‌های این منطقه تهیه کنید.

درعین حال حوله‌هایی که از نخ بافته شده‌اند از دیگر صنایع دستی این منطقه است که به دلیل جنس خاصی که دارد، قدرت جذب آنها بسیار بالاست و برای استفاده در آشپزخانه و حمام بسیار نیکو عمل می‌کند.

قائن را رنگارنگ بیابید

از بیرجند تا قائن جاده‌ای کوهستانی پیش رو خواهید داشت. هر دو طرف جاده با مزارع زرشک پوشیده شده و اگر در فصل پاییز به این منطقه سفر کنید، همزمان با فصل برداشت زرشک است. از این رو تمام طول مسیر را به رنگ سبز و قرمز می‌بینید و می‌توانید غرق در زیبایی این سبز و قرمزها شوید.

هرچند امروز از برج و بارو قائن چیزی جز تلی خاک باقی نمانده اما همین تل خاک گواهی بر تاریخ کهن این منطقه است. در قائن به دیدن مسجد جامع بروید. مسجدی بسیار زیبا با قدمتی بیش از هزار سال که بلندترین عمارت قائن نیز به حساب می‌آید. خانه‌های تاریخی موسوی و سلطانی در محدوده بافت تاریخی شهر در دسترس هستند و بازدید از آنها جذاب و لذت بخش خواهد بود.

اگر کمی به سمت جنوب قائن بروید به قلعه کوه قائن می‌رسید و با توجه به مسیر پلکانی که برای دسترسی به بنا طراحی شده،‌ امکان بازدید از قلعه‌ای وسیع و عظیم با معماری زیبا و خاص پیش روی شما خواهد بود. در همین نزدیکی به سمت دامنه‌ ‌کوه قهستان بروید و از بنای زیبایی که در ارتفاعات این کوه قرار دارد دیدن کنید. این بنا، مقبره بوذرجمهر قاینی منجم، ریاضیدان و فیلسوف است. هرچند دیدن این بنا در روز خاص و منحصر به فرد است اما به واسطه نورپردازی زیبایی که انجام شده، بازدید از آن در شب‌ نیز شگفت‌انگیز خواهد بود.

با رسیدن به قائن سری به روستاهای اطراف بزنید. هرچه به سمت قائن برانید در مزارع زرشک و زعفران غوطه‌ور خواهید شد و با رسیدن به روستای افین که در نزدیکی قائن قرار دارد، وارد قلب مزارع زرشک کشور می‌شوید. زرشکی که در افین به بهره‌برداری می‌رسد، بی‌دانه است و می‌توان گفت این نوع از زرشک در ایران و دنیا، نادر است.

در افین از مسجد جامع که تاریخ ساخت آن به دوره سلجوقیان می‌رسد دیدن کنید. در این روستا نیز واحدهای بومگردی به مسافران خدمات ارائه می‌دهند و انواع محصولات تهیه شده از زرشک را ارائه می‌دهند. غذاهای این منطقه از مربای زرشک تا زرشک پلو با مرغ است.

روستای زهان قدیم یکی دیگر از جاذبه‌های قائن است که دیدن آن خالی از لطف نخواهد بود. روستایی که درون دره‌ای مملو از مزارع زرشک روی کوه به صورت پلکانی ساخته شده. از آن جهت نام قدیم را دارد چراکه در سال ۱۳۷۶ بر اثر زلزله این روستا با خاک یکسان شده بود و مردم به بالادست کوچ کردند و روستای زهان جدید را راه انداختند. اما زهان قدیم همچنان پابرجاست و در میان مزارع زرشک میزبان گردشگران می‌شود.

در سفر به قائن به هرجا چشم بدوانید مزارع زرشک و مزارع زعفران را پیش روی خود می‌بینید. حتا در حیاط خانه‌ها نیز زرشک و زعفران کشت می‌شود. هرچه به سمت افین و زیرکوه بروید مزارع زرشک است و هرچه به قائن نزدیک شوید مزارع زعفران بیشتر خود را نشان می‌دهند. شاید به همین واسطه است که هر سال پاییز قائن که نام زعفرانش بر سر زبان‌ها افتاده میزبان جشنواره زعفران می‌شود. جشنواره‌ای خاص که با عطر و رنگ سرخ زعفران همراه است.

چیدن زعفران آیین خاص خود را دارد چنانکه گل زعفران از گلبرگ‌های بنفش‌رنگ و پرچم‌های نارنجی و سرخ رنگ تشکیل شده. افراد محلی معتقد هستند اگر پرچم‌هایی که زعفران از آنها تهیه می‌شود، آفتاب بخورد، عطر، رنگ و طعم آن از بین می‌رود. از این رو هر روز قبل از طلوع خورشید، کشاورزان با فانوس به مزرعه می‌روند و گل‌های بنفش را می‌چینند. این گل‌ها به خانه محلی‌ها برده و انبار می‌شود. خانم‌ها در آن محل درصدد جدا سازی پرچم‌ها از گلبرگ‌ها برمی‌آیند. در اینجاست که تلفیقی از رنگ‌های بنفش و نارنجی را در هر گوشه و کنار شاهد خواهید بود. قطعا در میان این گل‌ها، عطر زعفران شما را سرمست خواهد کرد و اینجاست که می‌توانید طعم چای زعفران اصل را بچشید و با لبی خندان به سفر خود پایان دهید.

 از غذای بنفش رنگ تا گوشتی که فاسد نمی‌شود

کشک بادمجان‌ بنفش رنگ یکی از غذاهای خاص منطقه است. شاید در ذهن شما کشک بادمجان، زرد یا قهوه‌ای رنگ باشد اما به دلیل آنکه در این منطقه، ماست را در دیگ‌های چدنی می‌جوشانند رنگ بنفش به خود می‌گیرد. از این رو کشک بادمجان‌ها بنفش رنگ می‌شود.

قرمه یا گوشت داغ یکی دیگر از غذاهای خاص خوسف است که از گوشت بره درست می‌شود. گوشت بره همراه با چربی طبیعی که دارد در دیگ گذاشته و روی هیزم پخته می‌شود. گوشت در چربی خود می‌پزد و غذایی لذیذ بدون افزودنی‌های دیگر را پدید می‌آورد. جالب اینجاست که این گوشت قابلیت آن را دارد که در چربی خود ببندد و بدون نیاز به یخچال، روزها باقی می‌ماند و فاسد نمی‌شود و قابل استفاده است. حتا آلفونس گابریل پزشک معروف اتریشی در سفرنامه خود به این غذا اشاره کرده.

از روغن این غذا نیز نان محلی به نام کماچ تهیه می‌شود. نانی با طعمی خاص که به روش محلی پخت می‌شود. فتیر و شیرینی سنتی خوسف که نان زنجبیلی تنوری و نون لوله است را فراموش نکنید. کلمپه، آش جوشواره و اشکنه از دیگر غذاهای محلی این منطقه هستند که از چشیدن طعم آن‌ها غافل نشوید. البته زرشک پلو مرغ هم غذای مرسوم در این منطقه است چراکه به واسطه تولید انبوه زرشک و زعفران در قائن، این غذا محبوب گردشگران خواهد بود.

ترش و شیرین‌های سفر

قطعا یکی از سوغاتی‌های این سفر، زرشک، زعفران و گل نرگس خواهد بود. مربای زرشک از جمله مرباهایی است که در این منطقه به وفور درست می‌شود و بسیار خوشمزه است. عناب، آلو، پسته، بادام از دیگر سوغاتی‌های این منطقه هستند.

کجا اقامت داشته باشید؟

از آنجا که قائن و خوسف به بیرجند نزدیک هستند اگر تمایلی به اقامت در واحدهای بومگردی نداشته باشید، می‌توانید در هتل‌های بیرجند اقامت کنید. بیرجند چند هتل و چندین مهمانسرا و هتل آپارتمان دارد. خانه معلم نیز از دیگر گزینه‌های مراکز اقامتی است.