برج چهل دختر

بنای آجری گنبد چهل دختر دامغان که قدمت آن به دوران سلجوقی برمی گردد در سال 466 هجری به دستور ابوشجاع موسوم به اسفاربکی بن اصفهانی ساخته شده است. این برج در مرکز شهر دامغان در خیابان امام خمینی واقع شده است. بنا دارای محیط خارجی 23 متر، قطر داخلی 5/5 متر و حدود 15 متر ارتفاع است. در قسمت تزیینات آجری بالای گنبدکتیبه ای به خط کوفی وجود دارد که ابتدای آن جمله (( امر ببناء هذالقبه الامیر الجلیل ابوشجاع اسفها)) و در قسمت آخر آن(( ثلثمائه))آمده است. کتیبه دیگری نیز به خط کوفی در بالای درب تازه نصب شده این گنبد وجود دارد. در داخل گنبد قبری ساده و گچی به ابعاد 74×216 و ارتفاع 30 سانتی متر بدون تزئین و سنگ نبشته وجود دارد. داخل برج نیز با گچ سفید شده است.

داستان مربوط به سال ۶۱۹ میلادی است. یکی از شاه‎دخت‎های دربار سامانی به همراه 39 تن دیگر از یارانش در حال گریز است. این 40 دختر،  سرزمین‎ها را درمی‎نوردند تا به جای امنی برسند. سپاهیان دشمن نیز در پی آن‎ها می‎روند ولی موفق به دستگیری چهل دختر دربار سامانی نمی‎شوند. تا آن‎که این چهل‌تن برای همیشه ناپدید می‎شوند. از آن پس و بر مبنای این داستان، برج‌ها یا قلعه‌های زیادی را به نام «چهل دختران» نام‎گذاری می‎کنند. این داستان نه فقط در ایران، بلکه در افغانستان، ازبکستان و تاجیکستان و حتی ترکیه، گرجستان و اوکراین هم بر سر زبان‎هاست و بناهایی با این نام را می‎توان در این کشورها یافت.

اما پیشینه برج چهل دختران دامغان را به آتشکده زرتشتیان نسبت می‎دهند و تاریخ بنای آن را در دوره پیش از اسلام می‎دانند. با این‎حال عده‌اى از مردم سمنان معتقدند این برج را چهل دختر که دست از تعلقات دنيوى کشيده بودند با مصالحی از جمله گل و خشت ساخته‌اند تا در آن خلوت گزینند و به عبادت مشغول شوند.

درخصوص برج چهل دختران سمنان، عقیده جالبی نیز وجود داشت و آن بخت‎گشایی برای دختران بود. دختران دم‌بخت براى باز شدن بخت خود، مشتی سنگ را از داخل بنا، به خارج آن پرتاب می‎کردند. اگر سنگ‎ها به فضای بیرونی می‎افتادند، دختران در همان سال در انتظار شوهر می‎ماندند و اگر سنگ‎ها درون بنا به زمین می‎افتادند، این دختران باید تا سال آینده صبر می‎کردند!

بنای برج چهل دختران به صورت برج هشت ضلعى است که ارتفاع آن از ۱۰ تا ۱۲ متر متغیر است. آن‎چه از نمای این برج به چشم می‎آید شاید ذهن را به سمت برج طغرل ری و میل رادکان هم بکشاند.

کتیبه برج تقریباً از بین رفته و تنها اندک کلماتی از آن برجا مانده است. با این حال خط کوفی کتیبه و عباراتی از جمله «امر به بناء هذا لقبة الامیر الجلیل ابوشجاع» و هم‌چنین در آخر کتیبه، واژه «ثلثمائه» قابل تشخیص است که نشان می‎دهد بنای برج چهل دختران از بناهای قرن چهارم هجری است.

اما بشنوید از فضای داخلی برج که قبری ساده در وسط آن به چشم می‎خورد. این قبر که زیر خاک مدفون بود، پس از خاک‎برداری رخ نشان داد. با این‎حال نام صاحب آن مشخص نیست.

برج چهل دختران دامغان، یادگار سده‎های آغازین اسلام در مرکز شهر دامغان است که در ۱۵ دی‎ماه ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۸۳ به‌عنوان یکی از نخستین آثاری که به ثبت ملی ایران رسیده است، شهرت دارد.

نکته منحصر به فرد در تزئین این برج وجود یک سلسله سواستیکا است؛ شکل مخروطی که گرداگرد گنبد بالا رفته است طرحی از قالب گیری دارد. دکتر ج. کریستی ویلسون در (( تاریخ صنایع ایران)) می نویسد: «علاوه بر برج مقبره ای که در دامغان به پیر علمدار معروف است و در فصل گذشته مسطور گردیده ، مقبره ای شبیه آن در همان شهر موجود است که چهل دختران نامیده می شود و به تاریخ 446 هجری ( 1053 میلادی) است. اگر چه این دو برج از حیث شکل شبیه هم هستند و هر دو سقف مخروطی پیازی شکل دارند ولی آجرهای چهل دختران بهتر و قشنگ تر از آجرهای پیر علمدار است». کف مقبره حدود 75 سانتی متر از صحن مجاور بلندتر است و با یک پله که در مدخل آن قرار دارد با محوطه اطراف امامزاده ارتباط پیدا می کند. فاصله برج تا بقعه نیز 275 سانتی متر است.