داستان آرامگاه شاه نعمت الله ولی با آغاز سده نهم، به سال 808 خورشیدی، یعنی تاریخ درگذشت وی آغاز می‌شود. هنگامی که شاه نعمت‌‌الله در شهر کرمان درگذشت، پیکرش را در ماهانِ کرمان در باغی به خاک سپردند. سپس به فرمان «سلطان احمدشاه بهمنی»، پادشاه دکن هندوستان که یکی از پیروان و هواخواهان او بود، گنبد و بارگاهی بر گور شاه نعمت الله ساخته شد.
دیوارنوشته سردر آرامگاه شاه نعمت الله ولی همچنان نام سلطان احمد را نشان میدهد. پس از او در دوران صفوی و قاجار نیز بخشهای دیگری به آرامگاه افزوده شد، تا جایی که میتوان گفت این آرامگاه روند شش قرن معماری ایران را در خود نگه داشته است؛ آرامگاهی که امروزه در فهرست آثار ملی ایران بر شمرده می‌شود.
آرامگاه شاه نعمت الله ولی امروزه در زمینی به وسعت بیش از سه هکتار جای گرفته است، گرچه سازه آرامگاه و همه سازه‌های در پیوند با آن در بخشی به وسعت 6 هزار متر مربع جای داده شده است. این آرامگاه در آغاز یک سازه گنبدی و چهار دیواره در یک باغ بوده که در دوره‌های گوناگون سازه‌های دیگری به آن افزوده شده است؛ چهار گلدسته، رواق شاه عباسی، رواق دارالحفاظ، سردر محمدشاهی، سرای وکیلالملک، سرای اتابکی، سرای میرداماد و سرای حسینیه از دیگر بخشهای آرامگاه شاه نعمت الله ولی هستند.
سازه آرامگاه شاه نعمت الله ولی در نمای بیرونی از آرایه‌های نماسازی و کاشی‌کاری بهره‌مند بوده که امروزه با همه فرسودگی، همچنان نیز بخشی از آن بر جا مانده است. سردر باختری آرامگاه با نگاره‌های اسلیمی با رنگهای لاجوردی، فیروزه‌ای، سفید و زرین آراسته شده است. آرامگاه شاه نعمت‌‌الله دارای یک تاق گنبدی لاجوردی با 11 تَرَک و نگارگری‌های روی گچ است. سنگ گور از مرمر است و روی آن نگاشته‌هایی با بن‌مایه دینی تراشیده شده است. در جنوب غربی تالار اتاق کوچکی با تاقی کوتاه جای دارد که گفته می‌شود نعمت الله ولی در آن چله گرفته است.
یکی از سازه‌های درون آرامگاه شاه نعمت الله ولی، «دارالحفاظ» است که پیشگاه ستوندار شاه عباسی نیز خوانده می‌شود. این سازه چنانکه دیوارنگاره آن گواهی میدهد، به دوران شاه عباس صفوی و فرامانروایی «بیک تاش‌خان» در کرمان باز می‌گردد. دارالحفاظ سازه‌ای به درازای 33 متر با پهنای 99 متر و بلندای 14 متر است. در پهلوی جنوب خاوری این سازه، دو سنگ گورِ هشت گوش جای دارد؛ یکی از آن آغاخاتون، همسر خلیل بیک افشار و دیگری از آن بیک تاش، فرزند ولی خان است.
در پشت سازه دارالحفاظ سرای میرداماد، یادگاری از دوران شاه عباس صفوی از ساخته‌های بیک تاش‌خان به معماری استاد کمال الدین‌حسین جای دارد. سرای میرداماد که در دوران ناصر الدین شاه قاجار نیز بازسازی شده است، 24 متر پهنا و 31 متر درازا دارد. در میانه این سرای آب سنگی از سنگ مرمر به نام کوثر با 3 متر پهنا و 5 و نیم متر درازا جای دارد. در بخش خاوری، سردری با گچ بری مُقَرنَس دیده می‌شود که با سرودی به خط ثلث سفید بر زمینه آبی نگاشته شده است.
در کنار سازه‌های افزوده شده به سازه نخستین، همچنین سرای وکیلالملک نیز به چشم می‌خورد. سرای وکیل از یادگارهای محمد اسماعیل خان نوری وکیلالملک فرمانروای کرمان است.
