جد بزرگ پادشاهان صفوی شیخ صفی الدین اردبیلی متولد سال650 قمری در اردبیل است. او هشتمین نسل از تبار فیروزشاه زرین کلاه و یکی از مشایخ صوفیه در زمان ایلخانان مغول بود. شیخ صفی الدین اشعاری به زبان آذری سروده است و دودمان صفوی نام خویش را از وی گرفته بودند. او پایه گذار خانقاه صفوی در اردبیل بود که با گذشت زمان پیروان بسیاری به دست آورد. حمدالله مستوفی قزوینی (متوفای 750 قمری) که در دوران حیات شیخ صفی زندگی میکرد درباره ی وی مینویسد " شیخ صفی الدین اردبیلی در قید حیات است و مردی صاحب وقت و قبولی عظیم دارد و به برکت آنکه مغول را با او ارادتی تمام است، بساری از آن قوم را از اذیت و آزار به مردم رساندن باز میدارد و این کاری عظیم است." پادشاهانی چون غازانخان مغول، سلطان ابوسعید ایلخان و همسرش بغداد خاتون، امیرحسین و پسرش امیر حسن جلایری و وزیر بزرگ خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی و دیگر درباریان متنفذ، از ارادتمندان شیخ صفی بوده اند و به حضور وی میرسیده اند.
وزیر بزرگ غازانخان مغول، رشیدالدین فضل الله همدانی، به دعاها و شفاعات شیخ صفی الدین توجه خاصی داشته است. شیخ صفی همزمان با الجایتو ایلخان مغول میزیست و سلطان محمد الجایتو با وی با حرمت تمام سلوک می کرد. مورخان شیخ صفی را صاحب اوصاف نیکویی چون زهد، تقوا، شجاعت، مالاندوز، مجاهدت و اتکا به نفس دانسته اند. شیخ صفی 85 سال عمر کرد. نخستین سالها تا دوران جوانی در طلب مرشد و مراد گذشت؛ سپس 35 سال در مریدی و شاگردی شیخ زاهد گیلانی سپری شد و روابط این دو در این سالها با دو ازدواج متقابل مستحکم تر نیز شد.
صفی الدین با فاطمه، دختر شیخ زاهد ازدواج کرد و دختر خود را به ازدواج شمس الدین فرزند شیخ زاهد درآورد. چندی بعد شیخ زاهد، صفی الدین را به جانشینی خود برگزید و خطوطی از آینده برایش ترسیم کرد. پس از درگذشت شیخ زاهد گیلانی، صفی الدین اینک رهبری طریقت زاهدیه و وارث تمام میراث مادی و معنوی شیخ زاهد شد و شیخ صفی خوانده میشد. پس از بازگشت شیخ صفی به اردبیل و برگزیدن فرزندش صدرالدین موسی به عنوان جانشین و رهبر پس از خود طریقت زاهدیه بهنام شیخ صفی "طریقت صفویه" نامیده شد. سال های آخر عمر بر مسند ارشاد و تربیت عرفان و طریق صوفیانه نشست.
هر چند که در عمل می توان شیخ صفی الدین را پایه گذار دودمان صفوی به شمار آورد که مذهب اثنی عشری را به عنوان مذهب رسمی کشور تبلیغ کردند و رواج دادند، ولی صفی الدین به گفتهی اکثر مورخان رسماً خود یک سنی شافعی بوده است. او در روز دوشنبه دوازدهم محرم سنه 735 قمری بعد از نماز صبح در اردبیل وفا یافت و روز بعد به وقت نماز ظهر در زاویه عبادت خانقاه خویش دفن شد. آرامگاه شیخ صفی که به بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی معروف است امروزه از مکان های تاریخی و باستانی شهر اردبیل به شمار می رود.