قلعه دزک

«قلعه دِزَک» در جنوب خاوری روستای دزک، در شهرستان کیار، یکی از محال­های چهارگانه بختیاری، حدود ۳۵ کیلومتری شهرکرد جای دارد. این دژ که بر سینه خود نشانی از فعالیت­های مشروطه‎ خواهان ایران دارد، امروزه در فهرست آثار ملی ایران بر شمرده می­شود. گمان می­رود واژه «دِزَک» از دز است که تغییرشکل‌ یافته دژ باشد، و در اینجا «دژ کوچک» است.

دژ دزک در سال 1325 قمری، به دستور «لطفعلی خان امیر مفخم بختیاری»، خان هفت لنگ بختیاری، با برداشتی از معماری کوشک­های اروپایی سده 17 و 18 میلادی و همچنین بهره­ گیری از معماری ایرانی ساخته شد. پسر امیر مفخم، «فتحعلی خان سردار معظم»، خان بختیاری و نماینده مجلس در این دژ زیسته و فرزندش سپهبد «تیمور بختیار» نیز همینجا زاده شد.

این بنا میزبان یکی از بزرگان فرهنگ و ادب ایران یعنی علی اکبر دهخدا بوده است که برای نوشتن واژه­ نامه دهخدا از کتابخانه امیر مفخم در دژ دزک بهره برد.

دژ دزک ساختمانی دو طبقه دارد با 4 برج، پی­های ستبر و نمای آجری بیرونی. طبقه نخست دژ دزک یک هشتی در میانه ساختمان دارد که از هر دو سو به بخش­های درونی سازه پیوسته است. در دو سوی این هشتی، 4 ایوان، 2 تا رو به شمال و 2 تا رو به جنوب جای گرفته است. ستون های این ایوان­ ها گچبری شده است.

از ایوان شمالی در طبقه نخست، پلکانی برای راه­یابی به طبقه دوم هست. پس از پلکان، بخشی به نام حوض­خانه جای دارد. اتاق‎های طبقه دوم با درب­هایی از چوب گردو، 2 ایوان جدا از هم در سوی شمال و 3 ایوان پیوسته به هم در جنوب دارد. در میان 2 اتاق سه دربی در ایوان­های شمالی و 2 اتاق سه دربی همانند در ایوان جنوبی، تالاری به نام دیوانخانه جای داده شده است، که سفره خانه هم نامیده می­شود.

در دیوانخانه فرشی 50 متری جای داشته است. در نوار کناری آسمانه این تالار نگاره ­هایی از فرشته، شیر و شکار و فرهاد از هفت پیکر نظامی و نیز نگاره­هایی از خان­ه ای بختیاری کار شده است. در کنار دیوان خانه، اتاق آینه با 2 اتاق گوشواره جای دارد. اتاق آینه که «آینه خانه» نامیده می­ شود، دارای آذین ­بندی­های گره‎ چینی و نقش‌بُری و شیشه نقاشی با بن­مایه­ های گل و مرغ و سوار است. نگارگری­های دیواری آینه‌خانه سه بعدی است. از بخش­های افزوده به آینه خانه می­ توان 4 آینه بزرگ را نام برد که پشت آن‎ها چراغی برای روشنایی به کار رفته است و «شب چراغ» نام دارد.

سقف سازه دژ دزک از تیر چوبی است، پنجره ­ها و درها با تکنیک سیم­ کوبی و دستگیره­ ها دو زبانه ساخته شده است.

از موزه پوشاک و همچنین موزه سنگ چهارمحال و بختیاری می‌توان در دژ دزک بازدید کرد که از چهار سده پیش تا به امروز سنگ‌های متنوعی را در خود جای داده است.