استان اردبیل یکی از استان‌های شمال غربی ایران است که در موقعیت جغرافیایی ممتازی قرار دارد. این استان با داشتن مناظر طبیعی خیره کننده، آثار تاریخی فراوان و فرهنگ متنوع، جاذبه‌ای محبوب برای گردشگران داخلی و خارجی است. با مساحتی بالغ بر ۱۸۰۱۱ کیلومترمربع، اردبیل همچون جواهری در شمال ایران به عنوان یکی از استان‌های پرجاذبه و دیدنی ایران به شمار می‌رود. اردبیل به‌واسطه‌ی چشمه‌های آب‌گرم فراوانش شهرت دارد.
براساس آخرين تقسيمات كشوري، استان اردبيل شامل شهرستان‌هاي اردبيل، بيله‌سوار، پارس‌آباد، خلخال، مشكين‌شهر، مغان، نمين، نير و كوثر (كيوي) است.
در نوشته‌های تاریخ‌شناسان گفته شده که اردبیل از «ارد» و «ویل» ساخته شده است. «ارد» به روز بیست و پنجم هر ماه گفت می‌شود و در عین حال نام یکی از فرشتگاه آیین زرتشتی و معنایش «قانونی» و «مقدس» است. «ویل» نیز از کلمه‌های کهن آریاییست و معنایش «شهر» است. به این ترتیب اردبیل« شهر مقدس» است.
این شهر در طول تاریخ به دلیل شرایط طبیعی کم‌نظیر و موقعیت استراتژیکش مورد توجه بوده است. محوطه‌های باستانی مختلفی از دوران پیش از اسلام در این استان کشف شده‌اند و یادگارهای فراوانی نیز از حکومت‌های مختلف دوره‌‌های پس از اسلام در این استان به‌جامانده‌اند. منطقه‌ی باستانی یَری ملقب به شهر یَری که در نزدیکی مشگین‌شهر قرار دارد نشان از سابقه‌ی چندهزارساله‌ی سکونت انسان در این استان است.
اوج شکوه اردبیل در قرن‌های گذشته را می‌توان مربوط به دوران صفویه دانست که خاندان شیخ‌صفی‌الدین اردبیلی بر مسند حکومت بودند.
استان اردبیل که توسط کوه‌های سبلان، طالش و بزغوش احاطه شده است، از جنوب به استان زنجان، از غرب به استان آذربایجان شرقی و از شرق به استان گیلان همسایه است. بخشی از مرز مشترک ایران با جمهوری آذربایجان نیز در شمال این استان قرار دارد.
با وجود کوه‌های بلند و برف‌گیر، استان اردبیل از جمله استان‌های سرد ایران است. به همین دلیل، بهترین زمان برای سفر به این استان بهار و تابستان است که در آن دمای هوا کمتر است. با این حال، برای علاقمندان به برف و سرما، زمستان‌های اردبیل مقصدی ایده‌آل به‌شمار می‌آیند.
شهر اردبیل یکی از سردترین شهرهای ایران است. نام آن روی لوح‌های سومِریان ثبت شده و حکایت از تاریخی پنج‌هزار ساله دارد. بیشتر مردم شهر از راه کشاورزی امرارمعاش می‌کنند و البته اردبیل به سرعت مسیر صنعتی‌شدن را طی می‌کند.
خانقاه و بقعه‌ی شیخ صفی‌الدین که از مهم‌ترین جاذبه‌ی گردشگری این شهر است و در فهرست آثار میراث جهانی یونسکو نیز ثبت شده است. علاوه بر آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی، مقبره‌ی چند تن از بزرگان دیگر نیز در این بنا قرار دارد که از میان آنها می‌توان به شاه اسماعیل اول (نخستین پادشاه سلسله‌ی صفویه) و همسر او اشاره کرد. آرامگاه شیخ امین‌الدین جبرئیل دیگر بقعه‌ی تاریخی مهم شهر اردبیل است.
دریاچه شورابیل، یکی از بزرگ‌ترین دریاچه‌های طبیعی درون شهری ایران، در اردبیل قرار دارد. امکانات رفاهی و تفریحی متنوعی از جمله قایق‌سواری، دوچرخه‌سواری و مسیرهای پیاده‌روی در این محل فراهم شده است.
مسجد جامع اردبیل یا مسجد جمعه، یک یادگار از دوران سلجوقیان است و بازار تاریخی اردبیل نیز از جاذبه‌های تاریخی این شهر به‌شمار می‌آید. از جمله خانه‌های تاریخی اردبیل می‌توان به خانه صادقی، خانه ارشادی و خانه سید هاشم ابراهیمی اشاره کرد.
پل‌های تاریخی
چندین پل تاریخی نیز در شهرستان اردبیل وجود دارد که پل‌های ابراهیم آباد، هفت‌چشمه، نادری، سیدآباد و یعقوبیه یا پنج‌چشمه تعدادی از آنها هستند. ساخت برخی از این پل‌ها به دوران صفوی بازمی‌گردد و جزو جاذبه‌های تاریخی این شهرستان محسوب می‌شوند.
دریاچهٔ نئور
دریاچه‌ی نئور از جاذبه‌های گردشگری طبیعی شهرستان اردبیل است که حدود پنجاه کیلومتر از این شهر فاصله دارد. در اطراف این دریاچه مسیرهای کوهنوردی و پیاده‌روی بسیار زیبایی وجود دارد که به سمت مرز استان‌های اردبیل و گیلان می‌رود.
مشگین شهر در دامنه‌ی کوه سبلان و در کنار رودهای مشگینچای و خیاو واقع شده است. این شهر را در قدیم خیاو می‌نامیدند.
محوطه‌ی تاریخی شهر یَری از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری مشگین‌شهر است. سنگ‌افراشته‌های شهر یری یکی از جذاب‌ترین بخش‌های این منطقه‌ی باستانی است. در این سنگ‌افراشته‌ها تصاویری از چهره‌های انسان‌هایی بدون دهان حک شده است.
پل معلق مشگین شهر سازه‌ای مدرن است که ۳۶۵ متر طول دارد. این پل طولانی‌ترین پل معلق خاورمیانه است. با عبور از این پل نمای زیبایی از پارک جنگلی مشگین شهر دیده می‌شود.
چند قلعه‌ی تاریخی نیز در شهرستان مشگین شهر وجود دارند که از میان آنها می‌توان به کهنه قلعه، قلعه قهقهه و قلعه دیو اشاره کرد.
ارتفاعات باشکوه سبلان که در فهرست آثار طبیعی ملی ایران هم ثبت شده، در نزدیکی مشگین‌شهر قرار دارد. علاوه بر کوهنوردی و صعود به قله، دامنه‌های این ارتفاعات نیز جذابیت‌های زیادی برای طبیعت‌گردی دارد.
شهر نَمین در منطقه‌ی مرزی ایران و جمهوری آذربایجان واقع شده است. آب‌و‌هوای معتدل این شهر تحت‌تاثیر رطوبت و نم دریای خزر است. برخی شواهد نشان می‌دهد انتخاب نام نمین –به معنای «رطوبت‌دار»- تاکیدی بر همین مسئله است.
در فاصله‌ی ۱۰ کیلومتری شهر نمین می‌توانید از جنگل فَندُقلو بازدید کنید. منطقه‌ای سرسبز که از اواخر اردیبهشت تا اواخر خرداد پوشیده از گل‌های بابونه می‌شود. در این زمان از سال گل‌های بابونه وحشی، دشتی به وسعت چندصدهکتار را دربرمی‌گیرند.
دریاچه سوها یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری شهر نمین است که در نزدیکی روستایی به همین نام قرار دارد. دریاچه‌ی سوها حدود چهل کیلومتر از اردبیل فاصله دارد.
گردنه‌‌ی حیران در مسیر آستارا به اردبیل نیز یکی از جذاب‌ترین جاده‌های ایران است.
خَلخال که تا سال ۱۳۵۸ هروآباد خوانده می‌شد، در جنوب استان قرار گرفته است. برخی یافته‌های باستان‌شناسی پیشینه‌ی این شهر را به نیمه‌ی دوم هزاره‌ی اول پیش از میلاد نسبت می‌دهند.
جاده‌‌ی اَسالِم به خلخال یکی از زیبا‌ترین جاده‌های ایران است. مسیری جنگلی به طول ۸۰ کیلومتر که شهر اسالم در استان گیلان را به شهر خلخال در استان اردبیل می‌رساند. جاده‌ای پر پیچ و خم که از میان جنگل و کوه می‌گذرد.
شهر سرعین به چشمه‌های آب گرم فراوانش معروف است که مسافران زیادی را به این شهر می‌کشاند. مجتمع‌های آب درمانی و آب‌گرم‌های فراوانی در سرعین فعالیت می‌کنند. تپه‌ی باستانی آناهیتا و پیست اسکی آلوارِس از دیگر جاذبه‌های گردشگری شهر سرعین هستند.
روستای سرعین یکی از روستاهای زیبا و سرسبز استان اردبیل است. با مناظر طبیعی خیره کننده، کوهستان‌های مجاور و آبشارهای زیبا، سرعین مقصدی محبوب برای گردشگران است. از جمله جاذبه‌های دیدنی سرعین می‌توان به آبشار سرعین، چشمه معلق و تپه تاریخی سرعین اشاره کرد. این روستا برای آرامش و استراحت در طبیعت بکر، توصیه می‌شود.
پارک ملی سبلان که در شمال استان اردبیل قرار دارد، از جمله پارک‌های ملی زیبا و دیدنی ایران است. با مناظر طبیعی بکر، جنگل‌های سرسبز و رودخانه‌های زیبا، این پارک محلی ایده‌آل برای طبیعت‌گردی، کمپینگ و پیاده‌روی است. اینجا شما می‌توانید از زیبایی‌های طبیعی استان اردبیل بهره‌برده و لحظاتی خاص را در آغوش طبیعت سپری کنید.
در شهر اردبیل نمی‌توان سراغ هتل‌های لوکس را گرفت ولی چند هتل میان‌رده در این شهر وجود دارد. هتل سبلان از هتل‌های خوب اردبیل است. هتل مهدی، هتل دریا، هتل شورابیل و هتل نگین از دیگر هتل‌های اردبیل هستند.
در شهر سرعین اما هتل‌های زیادی فعالیت می‌کنند که هتل لاله، هتل رویال پارک و هتل ارشاد از هتل‌های خوب شهر سرعین هستند.
چند اقامت‌گاه بوم‌گردی نیز در استان اردبیل وجود دارد که از میان آنها می‌توان به اقامت‌گاه‌های بوم‌گردی شوئون، باجیلار سردابه، کزج و اکوکمپ ملک‌سویی اشاره کرد.
کبابی حاج مالک یکی از رستوران‌های مشهور در اردبیل است که به خاطر کباب‌های تازه‌اش معروف است. رستوران خانه‌ی صادقی هم جزء رستوران‌های خوب اردبیل است که در بنایی تاریخی قرار دارد. رستوران شاه‌عباس هم در بنای تاریخی حمام ابراهیم‌آباد قرار دارد. رستوران‌های معین‌دربار و گل‌سرخ از دیگر رستوران‌های باکیفیت شهر اردبیل هستند.
رستوران پیزاپیزا، رستوران زنجیره‌ای پدرخوب (شعبه‌ی اردبیل) و پیتزا سارا هم جزء رستوران‌هایی هستند که می‌توان در منوی آنها سراغ غذاهای فرنگی و فست‌فود را گرفت.
ورنی بافی یکی از صنایع دستی استان اردبیل است. ورنی با استفاده از نخ‌های پشمی یا ابریشمی و یا تلفیقی از این دو بافته می‌شود و گاهی به عنوان زیرانداز از آن استفاده می‌شود. عشایر ائل‌سوون دشت‌مغان از عمده‌ترین تولیدکنندگان ورنی هستند.
گلیم، جاجیم، خراطی چوب، جوراب‌سنتی و نمد از دیگر صنایع دستی استان اردبیل هستند. مفرش و اُجاق قَراقی از دیگر صنایع دستی هستند که عشایر استان اردبیل به تولید آن می‌پردازند.
استان اردبیل غنی از غذاهای سنتی و محلی است که هر یک به یک طعم ویژه و خاصی دست می‌دهند. در ادامه به برخی از این غذاهای محلی اردبیلی اشاره می‌کنیم:
آش میوه یکی از غذاهای سنتی خاص استان اردبیل است که برای تهیه‌ی آن از میوه‌های خشک استفاده می‌شود.
آش دوغ یکی از غذاهای محلی و سنتی استان اردبیل است که در آن از نخود، برنج، دوغ محلی، سبزی، ماست و ... استفاده می‌شود.
پیچاق‌قیمه غذای لذیذ دیگریست که برای تهیه آن از بادام، گوشت، پیاز، تخم مرغ، و برگ‌مو استفاده می‌شود.
خوردن ساج‌کباب یا ساج قورما را هم نباید از یاد برد. این غذا با گوشت، پیاز، روغن حیوانی، نان لواش خشک، ماست، سیر و نمک و فلفل تهیه می‌شود.
خَشیل نیز از غذاهای پرطرفدار اردبیل در فصول سرد سال است که با شیره‌ی خرما (عسل)، بلغور گندم، آرد، کره، دارچین و شکر تهیه می‌شود.
سوغات استان اردبیل
عسل، سرشیر و کره‌ی محلی از سوغاتی‌های مشهور استان اردبیل هستند.
حلوای سیاه یکی ازخوراکی‌های قدیمی و معروف این استان است. باقلوا و نان فطیر استان اردبیل هم طرفداران زیادی دارد.
استان اردبیل دارای آداب و رسوم محلی متنوعی است که جزو تاریخ و فرهنگ این منطقه محسوب می‌شوند. به برخی از این آداب و رسوم اردبیلی اشاره می‌کنیم:
از میان رسوم مختلفی که در شهرهای این استان وجود داشته است، می‌توان به رسم پارچه‌کَسدی اشاره کرد که امروزه تنها در برخی از مناطق استان انجام می‌شود. پارچه‌کَسدی به جشنی زنانه گفته می‌شد که پیش از جشن عروسی برگزار می‌شد و در آن زنان فامیل برای عروس، لباس می‌دوختند.
آیین‌های نوروز و عزاداری محرم نیز از جمله آداب و رسوم مهمی هستند که با همان حال و هوای سنتی و اصیل در شهرهای استان اردبیل برگزار می‌شوند. این آیین‌ها همراه با مراسم‌ها، عزاداری، موسیقی و شعر مردمی این منطقه همواره جذابیت بسیاری داشته و مورد توجه قرار می‌گیرند.