مراسم کوزه‌شکنی خراسان جنوبی یکی از آداب و رسوم تقریباً فراموش‌شده چهارشنبه آخر سال، یعنی چهارشنبه سوری، در این استان است که در کنار رسم‌هایی چون پریدن از روی آتش، توشو و جشن دهقانان در این منطقه رواج داشته است. کوزه‌شکنی رسمی قدیمی در این منطقه از ایران است
مفهوم نمادین آیین کوزه‌شکنی در آستانۀ آغاز سال نو چیزی شبیه به خود نوروز است؛ چرا که منادی جایگزینی کهنه با نو، قدیم با جدید، و حال خوب با حال بد است. در ایام قدیم در بسیاری از شهرهای خراسان جنوبی رسم بر این بود که در چهارشنبه آخر سال کوزه‌های قدیمی، شکسته، کوزه‌هایی که دیگر آب در آنها سرد نمیشد و آنهایی که داخلش جلبک گرفته و سبز شده بود را می‌شکستند. برخی از خانواده‌ها در داخل این کوزه‌ها مقداری ذغال به نشانۀ سیاه‌بختی، سکه برای ازدیاد رزق و روزی، نمک به نشانۀ شورچشمی، می‌ریختند و قبل از شکستن کوزه را دور سر تمام اعضای خانواده می‌چرخاندند. پس از آن کوزه را در اختیار زن خانه قرار می‌دادند و او به بالای پشت بام یا بالای سردر خانه می‌رفت و از آنجا کوزه را به پایین پرت می‌کرد تا کوزه بشکند. برخی نیز کشت غالب آن زمان یعنی جو، گندم یا ارزن به داخل کوزه می‌ریختند تا پس از شکستن آذوقه‌ای نیز برای پرندگان فراهم آید.
مراسم به این شکل برگزار می‌شد که عصر چارشنبه مردم مقداری هیزم با خود به پشت بام می‌بردند و آبی نیز داخل کوزه می‌ریختند. سپس مقداری از آب این کوزه را در چهار گوشۀ بام خالی می‌کردند و سپس آن را از بالای سردر منزل به پایین می‌انداختند و می‌شکستند. و همزمان با شکستن کوزه، این شعرها را نیز می‌خواندند:
درد و بلای جونم هتو کوزه ریزه او درد و بلای کوزه، هتو کوچه ریزه
یا بیت زیر:
غم برو شادی بیا محنت برو روزی بیا
این اقدام ریشه در این باور مردم جنوب خراسان داشت که با شکستن° قضای بد و بلایی که داخل کوزه ریخته شده دفع می‌شود و برای ایشان خوشی و یمن به همراه خواهد داشت. دلیل دیگر این امر استفادۀ روزمره از کوزه‌های بدون لعاب برای نوشیدن آب و نگهداری مواد غذایی بود. آنها بر این باور بودند که استفادۀ بیشتر از یک سال از کوزۀ بدون لعاب به دلیل جرم‌هایی که دیوارۀ کوزه به خود گرفته امری غیربهداشتی است که سبب بیماری می‌شود.
برخی بر این باورند که کوزه‌شکنی یکی از دلایل رونق هنر سفالگری در این منطقه بود. چون مردم استفادۀ زیادی از سفال در زندگی روزمره داشتند، با شکستن کوزه‌های قدیمی باید کوزه‌های جدیدی برای استفاده به عنوان ظروف غذا و آب خریداری می‌کردند. در پایان مراسم کوزه‌شکنی مردم خراسان جنوبی کوزه‌های جدید و تمیز خود را از چشمه قنات آب می‌کنند و با شادی آن را به خانه می‌آورند و بر سر سفرۀ هفتسین می‌گذاشتند.
می‌گویند قدمت مراسم کوزه‌شکنی به دوران قاجار بازمی‌گردد و در آن زمان معنایی عاشقانه نیز به این رسم افزوده بودند. بر اساس آن، خانواده‌هایی که دختر دم بخت داشتند دستمالی به دستۀ کوزۀ می‌بستند و آن را به دست دختر می‌دادند تا از سردر به کوچه پرت کند. اگر جوانی عاشق دختر آن خانه بود، این دستمال را از کوچه برمی‌داشت و با آن به خواستگاری دختر می‌آمد. البته هدف اصلی از این رسم، همان عادت‌دادن مردم به عدم استفاده از کوزۀ میکروب‌گرفته بود. اما به مرور با این چاشنی عشق رسم کوزه‌شکنی برای مردم آن زمان جذاب‌تر نیز شد. خواستگار پس از چند روز با دستمال، جعبۀ شیرینی و یک کوزۀ تازه در دست همراه با خانواده به خواستگاری دختری می‌آمد که کوزه برای او شکسته شده بود.
مراسم کوزه‌شکنی آیینی است که با جشن و شور و شعف برپا می‌شود. این آیین در چهارم بهمن ماه سال 1391 به شماره 817 در فهرست میراث ناملموس ایران به ثبت رسید. این مراسم همه ساله در چارشنبه آخر سال به‌صورت محلی در شهر قاینات و به‌شکل نمادین در باغ جهانی اکبریه بیرجند اجرا می‌شود. جالب اینجاست که اهالی شهر بیرجند که اسفندماه برایشان جایگاهی ویژه دارد، علاوه بر کوزه‌شکنی در این ماه، آیین‌های دیگری چون کاشت سرسوزی، سمنوپزان، رسم شاه‌مولایی، حنابندان، نان‌پزان، ریگ و کوزه، شیرینی‌پزان، پرداخت دین و فاتحه‌خوانی را نیز در کنار خانه‌تکانی و تدارک آجیل شب عید برپا می‌دارند.