بازار اردبیل

بازار اردبیل یادگاری از دوران سلجوقی و سده ششم هجری قمری است. این مجموعه که یکی از بازارهای ثبت شده در فهرست آثار ملی ایران شمرده می ­شود، در میانه شهر اردبیل جای دارد.

کالبد این بازار در میانه 6 کوی بنیادین شهر اردبیل جای داشته است؛ «تابار»، «اوچدکان»، «پیر عبدالملک»، «گازران»، «سرچشمه» و «عالی قاپو». بافت شهری اردبیل پیر، و بازار محور بوده است. شش بخش پیرامون آن، از آرامگاه شیخ صفی و میدان عالی قاپو تا تپه جمعه مسجد، از جنوب باختری به شمال خاوری، به گونه ­ای ترازمند گسترش می­ یافته است.

اردبیل، در تاریخ ایران کم و بیش یکی از شهرهای بزرگ شمال باختری بوده است اما این شهر در دوران صفوی و سده­ های هفتم و هشتم، در پی پیوند بازرگانی با روسیه از بیشترین رونق خود برخوردار بوده است. این رونق در دوران افشاریه و زندیه نیز پا بر جا بوده است. سازه بنیادین بازار اردبیل بیشتر نتیجه بازسازی ­هایی از دوران صفویه و زندیه بوده است که روی سازه سلجوقی بنا شده است. با گسترش شهر و خیابان­ کشی­ها از پایان دوران قاجار به بعد، امروزه کالبد تاریخی این بازار از میان رفته است و آنچه برجای مانده نیز پیوندی با بافت دیرینه شهری اردبیل ندارد، دست‌کم به آن گونه که در گذشته داشته است.

در تاریخ­ نگاری ­ها، بازار اردبیل هم‌ چون چلیپایی بازنمود یافته که مسجدی در میانه آن جای داشته است. ساختار این بازار بزرگ از بخش­ های سرپوشیده و سرباز درست شده و از آجرکاری، کاربندی، تاق­های سقفی، تاق‎نماهای کناری، ستون­ بندی، تويزه­ ها، گنبدها و ترفندهایی اینچنین بهره دارد. پهنای تاق ­نماها کم و بیش 3 متر و ستبرای پایه تاق­ها کمتر از یک متر است.

جدای از حمام و مسجد، بخش بنیادین بازار اردبیل چهارسوقی است به نام قیصریه که میدانچه ­ای به پهنای 12 متر است. در بلندای 13 متری آن گنبد بر روی 12 پایه با 12 تاق جناغی فراز شده است. قیصریه 4 راهروی بازارچه­ ای دارد.

درون و بیرون بازار بزرگ اردبیل راسته ­ها، تیمچه ­ها، سراها و بازارهای کوچکتری جای داشته است همچون بازار بقالان، قصابان، خراطان، سراجان، چاقو فروشان، كلاه دوزان، پير عبدالملك، كفاشـان، غلامان، زرگران، پنبه ­فروشان، مسگران، آهنگران، خشكبار، گلشن، وكيل، زنجيرلو، حاج احمد، حاج شكر، مجيديه، امام جمعه و دوگچي. همچنین یک سنگ ­نوشته­ که شاید نام و نشانی از سازنده بازار داشته است در درگاه شمال خاوری قرار دارد که متاسفانه خوانا نیست و اطلاعاتی به دست نمی‌دهد.