استان مرکزی

تاریخچه

ماد بزرگ، ایالت جبال یا عراق عجم سرزمینی است که در زمان‌های دور، استان مرکزی بخشی از آن بوده است. این استان به پایتخت صنعتی ایران مشهور است و سابقه‌اش به دوره‌ی مادها برمی‌گردد. ناگفته نماند که امیرکبیر زاده‌ی هَزاوه از روستاهای این استان است.

جغرافیا

استان مرکزی که همسایه‌ی تهران، البرز، قزوین، همدان، لرستان، قم و اصفهان است، بین دو رشته‌‌کوه البرز و زاگرس قرار گرفته و تنوع زیستی جذابی را در خود جای داده‌است.

آب‌و‌هوا

هم‌جواری با کوه و کویر باعث‌شده این استان آب‌و‌هوایی متنوع و متغیر داشته باشد؛ آب‌و‌هوای نیمه‌بیابانی در شهرهایی مانند ساوه، معتدل کوهستانی در مناطقی مانند اراک و سرد کوهستانی در شهرستان‌هایی مانند شازند.

بدون شک بهترین زمان سفر به این استان از فروردین آغاز می‌شود و تا مهرماه ادامه پیدا می‌کند.

شهرهای استان مرکزی

اراک

وجود کارخانه‌های متعدد ماشین‌سازی، پتروشیمی، آلومینیوم‌سازی، لوله‌سازی و قطعات ماشین این شهر را به شهری صنعتی تبدیل کرده است، با این وجود اراک با تاریخچه‌ای کهن و طبیعتی بکر، مقصد مناسبی برای گردشگران است.

حمام چهارفصل که در فهرست آثار ملی ثبت شده و اکنون به موزه‌ی باستان‌شناسی و مردم‌شناسی اراک تبدیل شده است، بازار سرپوشیده‌ی اراک که به خاطر معماری متقارن و هندسی‌اش مشهور است و مقبره‌ی شاه غریب از مکان‌ها و جاذبه‌های دیدنی‌ای هستند که در سفر به اراک نباید بازدید از آنها را از دست داد.

از دیگر مکان‌ها و جاذبه‌های دیدنی اراک می‌توان به مدرسه‌ی سپهداری اشاره کرد که بزرگ‌ترین گنبد آجری در بافت قدیمی شهر است و در دوره‌ی قاجار -به سبک معماری دوره‌ي صفویه- ساخته شده است.

برج شیشه یا ارگ حکومتی اراک، پارک جنگلی شهید باهنر، بقعه‌ي پیر مراد و بقعه‌ی هفتادودو تن و... دیگر مکان‌های دیدنی این شهر هستند.

شازَند

شازَند که همسایه‌ي لرستان و همدان است آب‌و‌هوایی کوهستانی دارد و چشمه‌های خروشان زیادی را در خود جای داده است. این شهر میزبان گردشگرانی است که برای دیدن چشمه‌ی سراب عباس‌آباد و چشمه‌ی کیخسرو و دیدنی‌های دیگر به این مکان می‌آیند.

محلات

محلات، به جز آتشکده‌ی آتشکوه که از دوران ساسانیان باقی مانده، سد باستانی نیم‌وَر و پل تاریخی باقرآباد را در خود جای داده که قدمت‌شان به دوران قاجار بازمی‌گردد. از دیگر جاذبه‌های پرطرفدار محلات، بوستان سرچشمه و چنارهای کهن‌سالش است. یکی از چنارهای این منطقه قدمتی دوهزارساله دارد.

 محلات سرزمین آب‌گرم و مهد گل است.  چشمه‌های آب‌گرم که حدودا در ۱۵ کیلومتری این شهر قرار گرفته‌اند هر سال گردشگران زیادی را به این شهر می‌کشانند.

در دهکده‌ی گل و گیاهان زینتی این شهر که در فضایی به وسعت ۱۱۰ هکتار برپا شده است، می‌توان هر گلی را که  در محدوده‌ی خیال بگنجد دید، بویید و خرید.

ساوه

محصول اصلی شهر ساوه که قدمتش را به دوره‌ی ساسانی نسبت داده‌اند، انار و طالبی است. از محصولات جانبی وابسته به انار که در این شهر به‌وفور یافت می‌شود، می‌توان به رب انار و لواشک اشاره کرد.

 چشمه بالِقلو، مسجد جامع ساوه، شهر زیرزمینی آوه، آبشار فصلی هندس و مسجد سرخ از دیدنی‌های این شهر هستند.

اقامت‌گاه‌ها

هتل امیرکبیر، هتل زاگرس و هتل پیام در اراک مکان‌های مناسبی برای اقامت گردشگران به حساب می‌آید. اقامت‌گاه‌های بوم‌گردی خانه نخجیر در نراق، میرزا تقی‌خان امیرکبیر در اراک (روستای هزاوه)، آتشکده‌ی کهن در محلات و شهبازان در شازند برخی از اقامت‌گاه‌های محلی این استان را تشکیل می‌دهند. مجتمع جهانگردی آب‌گرم محلات و هتل‌های استان را باید به این اقامت‌گاه‌ها اضافه کرد.

غذاهای محلی  استان

خورش فسنجانی که با کشک تهیه می‌شود، آش شیر، کباب ته‌تالی (تتالی) یا همان کباب‌تابه‌ای، آش خیار، آب‌گوشت دودار، آش ترخینه با شکمبه، گوشتابه‌ی اراک، شفته یا کوفته اراکی، کوفته تفرشی، آش گندینه، پتله پلو و... را نباید از دست داد.

رستوران‌ها

رستوران مکث، رستوران سنتی کوهستان، کوه نور، قزل‌پارک، هدهد صبا، ایزی‌دیزی، گلباران و کارن تنها چند رستوران از رستوران‌های بی‌شمار این استان‌ هستند.

صنایع دستی

فرش دستباف استان مرکزی، گلیم ساوه که سابقه‌اش به دوران صفویه برمی‌گردد، مسگری، رفوگری، رنگرزی، گیوه‌دوزی،کنده‌کاری و قلمزنی روی چوب، منبت‌کاری، معرق، خراطی و پیکرتراشی از صنایع دستی‌ایست در این استان طرفداران زیادی دارد.

سوغات

از میان سوغاتی‌های این استان –به‌جز صنایع دستی- نام نان فطیر و انار ساوه در رتبه‌ی اول قرار دارد. پس از آن نوبت به ترخینه می‌رسد که می‌توان آن را از شهرهای مختلف استان تهیه کرد.

 گوش‌فیل اراک، فرش ساروق، جوزغند (شیرینی سنتی نراق)، انگور روستای هزاوه، گیوه‌ی سنجان، عسل مرغوب خمین و بالاخره گل‌های محلات بهترین سوغاتی‌هایی هستند که می‌توان از استان مرکزی به یادگار برد.

آداب و رسوم

مراسم زیادی در مناسبت‌های مختلف در شهرها و روستاهای استان مرکزی برگزار می‌شود که برخی از آن‌ها عبارتند از: مراسم اهواهو روستای خورخه، جشن کوسه‌ي ناقالدی و جشن اولین برف زمستان که در بیشتر شهرهای استان برگزار می‌شود، مراسم باران‌خواهی تفرش، مراسم نخل‌گردانی عاشورا در تفرش و بیل‌گردانی نیم‌ور.

 مراسم بیل‌گردانی در دسته‌ی جشن‌های پهلوانی قرار می‌گیرد و زمانش به فصل زراعت در بهار برمی‌گردد. مردان نیم‌ور نهر بزرگ نیم‌ور را لایروبی می‌کنند و در پایان این فعالیت که حدودا یک ماه طول می‌کشد، پس از رسیدن آب نهر به اولین انشعاب، جشنی سنتی را که حال‌و‌هوایی پهلوانی دارد برگزار می‌کنند که در فهرست میراث معنوی ایران ثبت شده است.