ابوالقاسم فردوسی به سال 329 قمری (319 شمسی) به دنیا آمد. درمورد سال دقیق تولد او تردیدهایی وجود دارد. اما در مورد زادگاه فردوسی اختلافی نیست؛ اگرچه فردوسی دربارهی کجایی زادگاهش سخنی نگفته است، اما همهی پژوهشگران، روستای پاز یا پاژ، از بخش یا شهر تابران شهرستان توس، در بیست کیلومتری مشهد کنونی را زادگاه شاعر دانسته اند.
ناحیه ی توس نیز به مانندِ بیشتر شهرهای خراسان، در عهد خلیفه ی سوم به تصرف مسلمانان درآمده است و فراز و فرودهای بسیاری را در تاریخ خود دارد. در کنار ناسازگاریها واختلافات بسیاری از ایرانیان آزادیخواه در برابر بی عدالتیهای عاملان حکومت اسلامی که برخلاف رهنمودهای حقیقی دین اسلام درباره ی برابری همهی مسلمانان بود به این نکته پی بردند که برای مقابله با هتک حرمت و بی عدالتیها باید بر فرهنگ، زبان و ادب تکیه کنند. از این رو عالمان و دانشمندان توس با تبلیغ مذهب تشیع توانستند توس را به مرکز مهم شیعه بدل کنند. فردوسی در چنین زمان و مکانی چشم به جهان گشود؛ در میان خانواده ای از دهقانان ثروتمند که زمینهای موروثی داشتند. دهقان در روزگار فردوسی و چندی پس از آن به عنوان یک گروه و طبقه ی اجتماعی به شمار می رفت.
از دوران کودکی و جوانی شاعر اطلاع دقیقی در دست نیست؛ همچنان که از پدر و مادر و همسرش نیز اطلاعی نداریم. در دین و مذهب او شک و تردیدی نیست. همهی پژوهشگران او را مسلمان و پیرو مذهب شیعه دانسته اند. آشنایی فردوسی با دربار سلطان محمود غزنوی در 65 یا 66 سالگی شاعر اتفاق افتاده است. هنگامی که شاعر از رنج فقر و تهیدستی به عذاب آمده است و زمین و املاک موروثی را در راه نظم حماسهی ملی ایران از دست داده بود به فکر تقدیم شاهنامه به محمود بن ناصرالدین سبکتکین افتاد پس از آنکه شاهنامه فردوسی از جوایز و تحسین سلطان محمود بی نصیب ماند فردوسی به وطن خود بازگشت و با خاطری پریشان زندگی خود را همراه با فقر و تنگدستی ادامه داد. نام شاهنامه که منظومه ی حماسی فردوسی بدان مشهور است، در هیچ جای این اثر نیامده است؛ نظر غالب پژوهشگران آن است که شاهنامه از روزگاران پیش از فردوسی، نامی عمومی برای مجموعه های منثور و منظومِ داستانی و حماسی بوده است.
تاریخ شروع و پایان شاهنامه روشن نیست. فردوسی خود در یک جا از زحمت سی ساله " بسی رنج بردم در این سال سی/ عجم زنده کردم بدین پارسی؛ و در جای دیگر از زحمت سی وپنج ساله " سی وپنج سال از سرای سپنج/ بسی رنج بردم به امید گنج؛ و در جای دیگر از رنج بیست و پنج ساله یاد کرده است " دو ده سال و پنج اندرین شد مرا/ همه عمر رنج اندر این شد مرا." ادب شناسان جهان، شاهنامه را یکی از پنج حماسه ی جاودان و از مهمترین اثرهای ادبی در جهان شمرده اند. اکثر پژوهشگران سالِ مرگ فردوسی را 410 ه.ق و در هشتاد و یک سالگی او نوشته اند. او را در باغی در بیرون دروازه ی تابران دفن کردند. در سال 1313 شمسی همزمان با برگزاری جشن هزاره ی زادروز او از سوی دولت وقت بر سر گور او بنایی مجلل ساختند.
