استان ایلام در دامنه غربی سلسله جبال زاگرس قرار دارد. سرزمینی با آب و هوای متنوع و جاذبه‌های طبیعی و تاریخی کهن که به عروس زاگرس مشهور است.
تاریخچه
براساس اسناد تاریخی، این استان بخشی از تمدن باستانی عیلام بوده است. آثار تاریخی و کتیبه‌های باستانی موجود در شهر، نشانه‌ای از قدمت ایلام هستند. پیش از دوره‌ی پهلوی، به این استان لرستان پشتکوه گفته می‌شد اما در دوران پهلوی، با توجه به پیشینه تاریخی‌اش، آن را ایلام نامیدند.
جغرافیا
استان ایلام با مساحتی در حدود 20133 کیلومتر مربع از نظر مساحت در رتبه بیست و دوم کشور قرار می‌گیرد. این استان از شمال با کرمانشاه، از جنوب با خوزستان، از شرق با لرستان و از غرب با کشور عراق همسایه است. ایلام 420 کیلومتر خط مرزی با کشور عراق دارد. بخش قابل توجهی از جمعیت استان ایلام زندگی عشایری دارند.
مناطق شمال و شمال شرقی استان ایلام کوهستانی و مرتفع هستند و نواحی جنوبی و غربی را زمین‌های کم‌ارتفاع تشکیل داده‌اند. همین مسئله باعث تنوع جاذبه‌های طبیعی در آن شده است.
آب و هوا
استان ایلام به سه منطقه‌ی آب‌وهوایی تقسیم می‌شود: بخش‌های کوهستانی شمالی و شمال شرقی با آب‌و‌هوای سرد و زمستان‌های طولانی، بخش‌های میانی با آب‌و‌هوای معتدل و جلگه‌های غرب و جنوب غربی با آب‌وهوایی گرمسیری.
شهرستان‌های استان ایلام
استان ایلام از ده شهرستان ایلام، آبدانان، ایوان، بَدره، دره‌شهر، دهلران، چَرداوُل، مَلِکشاهی، مهران و سیروان تشکیل شده است که در ادامه به معرفی چند شهر می‌پردازیم.
ایلام
شهر ایلام در شمال غربی این استان و در حصار کوه‌ها و ارتفاعات جنگلی قرار گرفته است و آب و هوای معتدلی دارد. از جمله آثار تاریخی ایلام می‌توان به قلعه‌ی والی و کاخ فلاحتی اشاره کرد که از آثار به جا مانده از دوران قاجار هستند.
پارک جنگلی چغاسبز یکی از مناطق گردشگری ایلام است که شهر بازی و امکانات رفاهی دیگری نیز در آن وجود دارد.
سنگ‌نوشته‌ی قوچعلی در میدان ارغوان، قلعه‌ی اسماعیل‌خان، منطقه‌ی تخت‌خان، تالاب چکر، دره ارغوان، تپه‌ی ورکبود و تفرجگاه جنگلی ششدار بعضی دیگر از دیدنی‌های هستند.
آبدانان
چهارمین شهر پرجمعیت استان ایلام، شهرستان آبدانان نام دارد. طبیعت بکر و زیبای این شهر و جاده‌ی پرپیچ و خمی که به جاده جالوس شباهت دارد، از مهم‌ترین ویژگی‌های این شهر به شمار می‌روند. آبدانان یعنی جایی که در آن تالاب و برکه‌ی آب فراوان وجود دارد.
در سفر به آبدانان چشمه‌های آب گرم، آبشار ماهوته و دریاچه‌ی دوقلوی سیاه‌گاو یا سیاگ‌او را نباید از دست داد.
قلعه‌ها‌ی باستانی پشت قلعه و هزاردَر از جمله جاذبه‌های تاریخی این شهر هستند. قلعه‌ی هزاردَر (هزار درب) مربوط به دوران ساسانی است و از نوع معماری آن می‌توان حدس زد که برای مقاصد نظامی استفاده می‌شده است.
دهلران
دِهلُران در جنوب شرقی استان قرار گرفته است و وسیع‌ترین مرز مشترک را با کشور عراق دارد. با توجه به این که بیشتر ساکنان این شهرستان لرها بوده‌اند، این منطقه دهلران نامیده شده است.
تمدن دهلران بسیار دیرینه است. آثار یافته شده از تپه‌های علی‌کش و چغاسفید به دوران نوسنگی برمی‌گردند. چشمه‌ی قیر و غار خفاش را می‌توان به عنوان جاذبه‌های طبیعی دهلران مطرح کرد. غار خفاش محل زندگی و تجمع هزاران خفاش است و چشمه‌ی قیر که در نزدیکی غار خفاش قرار دارد، یک حوضچه‌ی طبیعی سیاه‌رنگ است که از آن قیر می‌جوشد! مجموعه این آثار به همراه چشمه‌های آب گرم دهلران یکی از آثار طبیعی-ملی ایران است که توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست محافظت می‌شود.
ملکشاهی
شهرستان مَلِکشاهی منطقه سکونت ایل ملکشاهی بوده است. نام این ایل از امیر ملکشاه سلجوقی گرفته شده است که در این منطقه حکومتی به راه انداخته بود. از جمله آثار تاریخی این شهر می‌توان به قلعه‌ی‌جوق و نقش برجسته‌ی گل‌گل ملکشاهی اشاره کرد.
تالاب سیاب درپوش یکی از جاذبه‌های طبیعی شهرستان ملکشاهی است که در جنوب غربی این شهرستان قرار دارد. دمای آب این تالاب حداقل 14 درجه سانتی‌گراد است. این منطقه جزء مناطق ییلاقی شهر به شمار می‌رود.
اقامت‌گاه‌ها
هتل سه ستاره زاگرس در منطقه چغاسبز و هتل دو ستاره دالاهو در خیابان فردوسی از اقامت‌گاه‌های خوب استان ایلام هستند. در این استان اقامت‌گاه‌های بوم‌گردی زیبایی نیز وجود دارند. برای نمونه می‌توان به اقامت‌گاه بام سراب در شهر ایلام، اقامت‌گاه کبیرکوه در دره شهر و اقامت‌گاه شریف در چرداول اشاره کرد.
رستوران‌ها
رستوران قبایل در شهر ایلام، غذاهای سنتی سرو می‌کند و کباب‌برگ آن معروف است. رستوران پدیده نیز در مرکز شهر ایلام واقع شده است و انواع کباب‌ها و خورش‌های سنتی را طبخ می‌کند.
غذاهای محلی
یکی از خورش‌های معروف ایلامی، خورش تره‌کوهی است. این خورش شباهت بسیاری به قرمه سبزی دارد. مواد اصلی این خورش گوشت گوسفندی، لپه یا لوبیا و تره‌کوهی است.
مکش نیز از غذاهای مشهور این استان است. مواد اصلی این غذا را برنج محلی به نام عنبربو، آلو بخارا و کشمش پلویی تشکیل می‌دهند.
دنده‌پلو یکی دیگر از غذاهای محلی ایلام است. برای پخت این غذا دنده گوسفند را با روغن کف قابلمه می‌گذارند و سپس برنج آبکش‌شده، پیازداغ و زیره و دارچین را روی آن می‌ریزند و پلو را دم می‌کنند.
پونه‌ی کوهی در منطقه ایلام فراوان یافت می‌شود. عطر و طعم بسیاری از غذاهای ایلامی تحت تاثیر این گیاه است. برای نمونه می‌توان به گوجه‌پونه اشاره کرد؛ یک غذای گیاهی و سالم که از ترکیب برنج محلی، گوجه، پیاز، زردچوبه و پونه کوهی تهیه می‌شود.
کوفته‌سیرابی یکی دیگر از خوراک‌های مشهور استان ایلام است. این کوفته با سیرابی چرخ‌کرده، آرد، روغن حیوانی، پیاز و گیاهان معطری مانند آویشن، پونه کوهی و ترخون پخته می‌شود.
سوغات
ایلام صنایع دستی و خوراکی‌های متنوعی دارد که سوغات این استان محسوب می‌شوند. از شیرینی‌های محبوب این استان می‌توان به بِژی‌بَرساق، کله‌کنجی و حلوای بَگِل اشاره کرد. بنه یا پسته کوهی، برنج عنبربو، عسل و روغن محلی از دیگر محصولات این استان هستند که مورد توجه گردشگران قرار می‌گیرند.
صنایع دستی
گیوه و گلیم برجسته از جمله صنایع دستی مشهور این استان هستند. در گلیم برجسته، زمینه‌ی کار با سبک رایج گلیم بافته می‌شود و نقش‌ها را با گره کامل قالی می‌بافند. همین مسئله باعث برجسته شدن طرح و نقش‌ها می‌شود و جلوه‌ی زیبایی ایجاد می‌کند.
به عنوان یک نمونه‌ی دیگر از هنر ایلامی می‌توان به نمدمالی اشاره کرد. با توجه به رواج دامداری در این استان، ماده‌ی اولیه نمد، یعنی پشم گوسفند، همیشه در دسترس است. زیرانداز، کلاه و پالتوی نمدی حاصل کار نمدمالان است.
اِحرامی‌بافی نیز یکی از هنرهای عشایر و روستاییان ایلام است. پارچه‌هایی با طرح‌ها و رنگ‌های ملایم که از ترکیب پشم و پنبه بافته می‌شوند. احرامی در گذشته بیشتر به عنوان سجاده استفاده می‌شد، اما اکنون جنبه‌ی تزئینی نیز پیدا کرده است و به عنوان رومیزی یا دیوارکوب هم از آن استفاده می‌شود.
آداب و رسوم
یکی از سنت‌های مهم استان ایلام مراسم جشن شب یلدا است. قبل از شروع جشن خانم‌ها در کنار هم جمع می‌شوند و شیرینی‌های محلی می‌پزند. شب جشن نیز همه در خانه‌های بزرگان فامیل جمع می‌شوند، به قصه‌ها گوش می‌کنند یا به بازی‌های محلی مانند پرقوچ (گل یا پوچ) و چیزان می‌پردازند.
یکی از عقاید رایج مردم منطقه این است که هرکس شب یلدا بخوابد، تا آخر سال همیشه خواب می‌ماند و از کار عقب می‌افتد.
