سرخه

سرخه با نام محلی سور از شهرهای استان سمنان است که در فاصله 180 کیلومتری شرق تهران و در 20 کیلومتری مرکز استان قرار گرفته است.قدیمی‌ترین منبع تاریخی که نام این شهر در آن مشاهده شده است، کتاب «الاعلاق النفیسه» از «ابن رسته» است که از سرخه به عنوان شهری در نزدیکی سمنان یاد کرده است. زبان رایج مردم در این شهرستان، سرخه‌ای از گویش‌های زبان سمنانی است. در برخی روستاهای شمال شهرستان از جمله روستای اروانه، نیز مردم به زبان تاتی سخن می‌گویند. سرخه تا پیش از این از بخش‌های شهرستان سمنان به شمار می‌رفت که در سال ۱۳۹۱ مطابق مصوبه هیات دولت به شهرستان سرخه تغییر جایگاه داد. این شهرستان از دو بخش با نام‌های مرکزی (سرخه) و مومن‌آباد و ۴ دهستان تشکیل شده است.

سرخه از شرق به شهرستان سمنان، از شمال شرق به شهرستان مهدی‌شهر، از شمال به استان تهران، شهر فیروزکوه، از غرب به شهرستان آرادان و از جنوب به دشت کویر در استان اصفهان محدود شده است.  از عمده‌ترین محصولات کشاورزی سرخه می‌توان به صیفی‌جات از جمله خربزه، انار، پنبه، گندم و جو اشاره کرد. البته به تازگی کاشت و پرورش زیتون و پسته نیز در سرخه رونق گرفته و زمین‌های بزرگ زیادی به کاشت این محصولات اختصاص یافته است.

بیشتر فعالیت‌های اقتصادی این شهر بر پایه کشاورزی، پرورش دام و طیور، صنایع دستی و استخراج معادن طبیعی استوار است. افزون بر محصولات کشاورزی، پرورش مرغ، شترمرغ، بوقلمون و بلدرچین در این شهر رونق زیادی دارد. هم‌چنین شهرک‌های صنعتی کوچک و متوسط در اطراف این شهر به تولید محصولات پلاستیکی، استخراج معادن و تولید سیم و کابل اشتغال دارند. مساجد، بناهای تاریخی، کاروان‌سراها و جاذبه‌های طبیعی در گوشه و کنار شهرستان سرخه قرار گرفته است.

از بناهای به جا مانده از دوران عباسی، کاروانسرای لاسجِرد است که در دسته‌ی کاروانسراهای دو ایوانی قرار می‌گیرد و ۲۴ حجره را در اطراف حیاطی وسیع جای داده است. ایوان‌ها در شرق و غرب حیاط واقع شده‌اند. این کاروانسرا در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

در کنار مصلی نماز جمعه سرخه و در محله بیرون‌دژ، آب‌انبار بزرگی متعلق به دوره قاجار قرار گرفته که آب‌انبار بیرون‌دژ نام دارد. حاج حشمت اللشکر از اهالی سرخه این بنا را با گنبد مخروطی‌شکل‌اش ساخته است. معماری آب انبار از سبک سنتی مناطق کویری پیروی می‌کند و به بادگیر کوچکی برای عبور هوا و خنک‌شدن آب مجهز است.

مسجد جامع و مسجد چهلستون دو بنای دیدنی دیگر هستند که ساخت اولی را به قرن اول هجری نسبت می‌دهند و ساختمان دوم که درواقع یکی از شبستان‌های الحاقی به مسجد جامع است، در همان زمان بنا شده و به ثبت ملی نیز رسیده است.

حمام بیرون‌دژ در نزدیکی این دو مسجد، بقعه پیر غریب در ابتدای ورودی سرخه از سمت سمنان، آرامگاه شيخ محمود مزدقاني متعلق به دوره ایلخانان مغول، امامزاده عبدالله و اسماعیل در دهستان لاسجرد در روستای امامزاده عبدالله و بقعه امامزاده چهارتن ایج مربوط به دوره قاجاریه، برخی از بناهای تاریخی این شهر را تشکیل می‌دهند.

قالی‌بافی، گلیم بافی، حوله بافی، جاجیم بافی و روفرشی بافی صنایع دستی رایج در سرخه و خربزه، انار، انجیر، بادام، گردو، سیب، گلابی، لبنیات، نان محلی و نان شیرمال مهم‌ترین سوغاتی‌های این شهر هستند.