سایت موزه شادیاخ

محوطه باستانی شادیاخ در جبهه غربی نیشابورکهن و به فاصله حدود 3 کیلومتری شهر نیشابور فعلی واقع است. تا اوایل قرن سوم هجری شادیاخ باغی بوده واقع در مغرب شهر کهن نیشابور که خارج از ان شهرقرار داشت. در دوره های بعد نیز مورد توجه حکمرانات و سلاطین قرار گرفته است. محوطه این سایت باستانی بالغ بر 26 هکتار است که بیش از 2 هزار مترمربع آن کاوش و صدها اثر تاریخی در ان کشف شده است. شادیاخ به عنوان یک موزه روباز و صحرایی می تواند به عنوان یکی از مراکز مهم گردشگری نیشابور قرار گیرد.

     شش فصل كاوش باستان شناسي شادياخ، دو برهه مهم تاريخ نيشابور را به ما عرضه كرده است: دوران سلجوقي و خوارزمشاهي، دوران ايلخاني. در دوران سلجوقي و خوارزمشاهي نيشابور در اوج شكوه و عظمت فرهنگي بود و هنر در همه وجوه خوش مي درخشيد. از آن دوران در سمت شرقي دروازه جنوبي شادياخ كاخ يا عمارتي اشرافي كشف شده كه بخوبي نحوه معيشت و الزامات زندگي آن دوران را معرفي مي كند. عناصر معماري آن كاخ كه تا كنون كشف و شناخته شده اند مشتمل هستند بر صحن، اسطبل، كارگاه عصاره كشي انگور، كارگاه آهنگري، مطبخ، انبار، تالار مركزي يا تالار بار عام و اندروني كه خود مجموعه معماري ديگري شامل يك صحن چهار ايواني و اطاقهاي هم پهلو و مرتبط است. اين بخش حداقل يك بار تغيير كاربري داده  و ايوان غربي صحن چهار ايواني در اين مجموعه تبديل به كارگاه شيشه گري جهت ساخت شيشه هاي تخت يا جام گرديده كه با توجه به پيشينه شيشه گري احتمالاً آغاز ساخت شيشه جام را بايد در شادياخ نيشابور دانست. در همين بخش نيز يك سياه چال بدست آمد. زيباترين و پرشكوه ترين بخش مجموعه معماري شادياخ تالار مركزي يا بار عام است. اين تالار كه پلان چليپايي و چهار ايواني دارد، پوشيده از گچبري با نقوش متنوع و كتيبه و پيكره هايي در اندازه و فرم هاي متفاوت بوده كه اكنون از ديوار فرو افتاده و تنها اندكي از گچبري ها و يك كتيبه كوفي زيبا با مضمون تكرار كلمه « لملك » باقي مانده است. از هر گوشه و حدفاصل ايوانها راهرويي به فضاهاي معماري پيرامون تالار گشوده شده است. شكل گيري ديوارها و تزئينات معماري اين عمارت منظم، موزون و زيبا و متناسب با رونق فرهنگي قرن ششم هجري است. پس از ويراني نيشابور به دست مغول ها در دوران ايلخانيان براي پناه باقي مانده ی  معدود اهالي نيشابور فضاهاي نيمه ويران دروازه، مرمت و بازسازي شده و مورد سكونت قرار گرفته و در نهايت بر اثر زلزله اي آن فضاهاي نامنظم سست بنيان در هم ريخته و جمعي از اهالي بر اثر آن زلزله جان خود را از دست داده اند كه اسكلت آن ها هم اكنون تثبيت گرديده و در معرض ديد قرار گرفته است. در اين بخش از شادياخ اتاق هاي وسيع آجري طرفين راهرو سنگفرش به كمك قطعات سنگ و آجر و ديواره هاي خشتي به فضاهاي معماري كوچك و نامنظم تبديل گرديده و عاري از هر نوع پيرايش و تزئينات معماري است. به عبارت ديگرداده هاي باستان شناسي در اين بخش شادياخ حكايت از اين دارد كه مردم نيشابور در آن عصر نهايت استيصال را داشته و پرداختن به فرهنگ و هنر و تفنن گويا مجال خودنمايي به خود نداده است.

علاوه بر مواد فرهنگي غير منقول، تعداد زيادي آثار و اشياي منقول اعم از اشياي سفالي، فلزي، شيشه اي، گچبري و ... بدست آمده است.