قلم زنی

قلم زنی یکی از رشته های زیبای صنایع دستی ایران است که بر روی فلزات مختلف کار می شود تاریخ دقیقی از زمان شکل گیری این هنر در دست نیست؛ اگر چه، طبق نظر برخی از تاریخ شناسان و باستان شناسان ظهور آن به دوران سکایی ها می رسد، سکاها دسته ایی از مردمان کوچ نشین ایرانی تبار بودند که قدمتشان به دوران پیش از هخامنشیان می رسد. این هنر در ابتدا در قالب ساخت سنگ های کاخ های سلطنتی، در بناهای تاریخی، در کوه ها و حتی در غارهای دوران غار نشینی دیده می شود سپس زمانی که بشر قابلیت چکش خواری فلزات و آلیاژها را کشف کرد آن را به حکاکی و سرانجام قلم زنی توسعه داد. به عبارت دیگر قلم زنی معمولاً به تزئینات و حکاکی تصاویر زیبا و نفیس بر روی فلزات اشاره دارد؛ جنس فلزات از طلا، نقره، مس و فولاد است؛ سپس به وسیله چکش و قلم حکاکی و دستان هنرمند، اثر، جان می گیرد.

از میان فلزات ذکر شده، مس به دلیل نرمی و انعطاف پذیری آن محبوب تر است. علت توجه اصلی هنرمندان به این هنر طول عمر قابل توجه و ماندگاری محصولات نسبت به سایر اشیا ساخته شده با مواد دیگر است. امروزه هنرمندان قلم زن در ابتدا سطح زیرین یا داخل ظرف یا سینی فلزی که معمولاً از طلا یا نقره ساخته شده است را با مخلوط قیر و گچ پر می کنند؛ در واقع این کار برای کاهش صدای چکش و مغار با فلز است، همچنین خطر پارگی فلز در اثر ضربات چکش را کاهش می دهد؛ سپس هنرمند طرح مورد نظر را انتخاب و بر روی شی منتقل و سپس شروع به کار می کند با گردش قلم حکاکی و تغییر میزان شدت فشار آن به ظرف، شیارهای مختلف و مورد نظر ایجاد می شود.

طرح ها و نمادهای مورد استفاده در هنر قلم زنی همیشه بر اساس ایدئولوژی و فرهنگ متفاوت بوده است، تغییر دوره های مختلف تاریخی، شرایط فرهنگی و شرایط اجتماعی از عوامل تاثیرگذار بر طرح ها و نمادها بوده اند و تکامل تاریخی خاص خود را دارد. سبک های مختلف قلم زنی در هنر معاصر عبارتند از: عکسی، زمینه پر، منبت، برجسته، مشبک و قلم گیری. و در نگاهی دیگر دو سبک عمده قلم زنی ایرانی وجود دارد، سبک اصفهان و سبک تبریز، در سبک تبریز از حرکت و فشار مچ دست برای حکاکی استفاده می شود و در سبک اصفهان با چکش انجام می شود. بنابراین آثار تولید شده سبک تبریز مسطح و کم عمق است در حالی که آثار اصفهان عمیق تر است.