یگانه کاروانسرای مدور ایران

کویر با توجه به  گستردگی، گرمای طاقت فرسا و بی‌آبی، غیرقابل سکونت بودن و سردرگمی، یکی از اسرارآمیزترین نقاط روی زمین است که رازهای نهفته بسیاری در دل خود دارد. تماشای شب‌های مهتابی کویر با آن ستاره‌های نورانی که در دل آسمان شفاف کویر آرمیده‌اند، یکی از لذت‌های کم‌نظیر سفر به این منطقه است. پس همراه شوید با کاروان و بر رمل‌ و شن‌های کویر گام نهید و در هتل کارونسرایی 500 ساله قدم بزنید و در خنکای شب‌های کویر به تماشای ستارگان بنشینید.

تنها کاروانسرای دایره‌ای ایران

کاروانسرای زین‌الدین در قرن دهم هجری قمری ساخته شده و تنها کاروانسرای گرد ایران زمین است. از این لحاظ گرد که بیشتر کاروانسراهای ایرانی مستطیل و مربعی شکل بوده و بعضا با قلعه‌ها تلفیق می‌شدند اما معماری زین‌الدین یک استثنای جذاب است. نقشه اولیه این کاروانسرا به شکل دایره است که پنج برج نیم دایره دارد که به دیواره هشت متری آن متصل هستند.  کاروانسرای زین‌الدین تنها کاروانسرای مدون باقی مانده از دودمان صفویه است که مرمت آن به همت برادران امامی در سال 1380 آغاز شد. مرمت امامی‌ها در سال 2006 از سوی سازمان جهانی یونسکو تحسین شد و جایزه بهترین مرمت به آنها تعلق گرفت.

فلسفه 999 کاروانسرای شاه عباسی

تاریخچه کاروانسرای زین‌الدین به دوره شاه عباس صفوی مربوط می‌شود؛ درست زمانی که شاه عباس دستور ساخت 999 کاروانسرا را صادر کرد. افسانه‌ای وجود دارد که شاه عباس عدد هزار را خفیف می‌دانست، به همین دلیل دستور داد یک کاروانسرای کمتر از هزار ساخته شود تا بعدها آیندگان در شمارش این بناها اندکی تامل کنند. کاروانسرای زین‌الدین با قدمتی نزدیک به 430 سال به دستور زین‌الدین گنجعلی خان حکمران وقت کرمان ساخته شد.هدف از ساخت این کاروانسرا استقرار تفنگچی‌ها و محافظان بوده است.

معماری کاروانسرای زین الدین

این بنای ممتاز از حیث نقشه با هیچ یک از 999 کاروانسرای عصر صفوی قابل مقایسه نیست. تفکر علوی معمار و نظر او به خاندان پیامبر خاتم در این بنا کاملا ملموس و مشهود است. پنج برج نشانه و رمزی است از پنج تن آل عبا و حیاط که به صورت 12 وجهی بنا شده یادآور 12 امام برحق مذهب شیعه اثنی عشری است. از نقشه و تاریخچه بنا که  بگذریم به ساختار آجری آن می‌رسیم. ابتدا یک در چوبی در مقابل خود می‌بینید که وقتی از آن عبور کنید به یک حیاط بزرگ دایره‌ای خواهید رسید. پیرامون حیاط را شاه نشین و اتاق‌های هشت ضلعی احاطه کرده‌اند که نمایانگر اوج هنر ایرانی در تقسیم فضاهای این ساختمان شگفت‌انگیز است. در اطراف صحن رواق‌های سکو داری وجود دارد و در انتهای هر رواق اتاق‌های مشابهی دیده می‌شود. همه اتاق‌ها و شاه‌نشین‌ها امروز به اقامتگاه تبدیل شده و می‌توانید در یکی از شاه‌نشین‌های دور حیاط بنشینید و به 5 قرن پیش سفر کنید. در طرفین هشتی، ورودی و پشت اتاق‌ها، راهروهای وسیع و طولانی قرار دارد که اسطبل چهارپایان بوده است. ضلع غربی و شرقی کاملا قرینه‌اند که از بارزترین نشانه‌های معماری کاروانسرای زین‌الدین  است. به علاوه اینکه فضای ضلع شمالی بنا شاه نشین، دارای سقفی بلند با کاربندی‌های ظریف است. (در معماری تاریخی، به قسمت حد فاصل بین طرح چهار ضلعی تا جایی که ساقه گنبد از آنجا شروع می‌شود، در صورتی که از تقاطع قوس‌های فرعی به وجود آید، کاربندی می‌گویند). در داخل بنا هم مانند نمای بیرونی بنا نیز از آجر استفاده شده که تابع طرح 12 ضلعی حیاط یا صحن مرکزی آن است. قسمت شاه‌نشین در بدنه و سقف دارای کاربندی و گچ اندود است. (گچ اندود کردن هم اینطور است که به گچ آماده حدود 200 درجه سانتیگراد حرارت می‌دهند تا آب بیشتری از دست دهد). به طور کلی کنگره‌ها و تیراندازهای لبه بام، ترکیب انحنای برج و دیواره‌ها و نمای تمام آجر آن چهره خاص و دلربایی به این بنا بخشیده است.

هتلی برگزیده در جهان

زین‌الدین با دو هزار و 500 متر مربع وسعت مشتمل بر اتاق‌هایی است که پیرامون بنا قرار گرفته‌اند. این کاروانسرا از نظر معماری دارای اهمیت بسیاری است و مشابه معماری آن، (جز کاروانسرای بین‌ کاشان و نطنز که ویران شده) وجود خارجی ندارد. خوشبختانه زین‌الدین در طرح تغییر کاربری خوش درخشیده؛ به نحوی که ترکیب این بنا با هتل آن را به بنایی بی‌نظیر تبدیل کرده است. این کاروانسرا تنها هتل و مرکز اقامتی ایران است که از سوی انتشارات تاتلر انگلستان هم به عنوان یکی از 110 هتل برتر جهان در سال 2009 انتخاب شد و یکی از هتل‌های برگزیده در بین هتل‌های جهان است. امروز زین‌الدین به اقامتگاهی توریستی تبدیل شده است؛ هتلی در میان آسمان هزار و یک شب قصه‌ها، مرز میان خیال و خاطره. خاطره‌ای شیرین و فراموش‌نشدنی که جهانگران و ایرانگردان این خطه آن را به یادگار خواهند برد. این دژ مستحکم و نفوذناپذیر در نگاه اول نشان‌دهنده سطح بالای ایمنی و امنیت برای کاروانیان و مسافران بوده و هست امروز نیز در هیچ جای دنیا نمی‌توانیم ویژگی‌های کاروانسراهای ایران به خصوص کاروانسرای زین الدین را مشاهده کرد.