عالیقاپو یکی از چهار بنای اصلی میدان نقش جهان اصفهان است که هر یک در چهار ضلع این میدان قرار دارند. بنایی که با سه سازه دیگر متفاوت است. عالیقاپو نه مسجد است و نه سردر بازار بلکه ایوانی بزرگ و ستوندار است که شاه صفوی از روی آن به تماشای بازی چوگان در میدان نقش جهان می‌نشست.
این بنا در دوره شاه عباس صفوی به منظور برگزاری جلساتی که شاه با میهمانان عالیرتبه و سفرای خارجی داشت، ساخته شد.
با اینکه امروزه برای دیدن عالی قاپو پس از ورود به میدان باید به سمت جنوب حرکت کرد، اما در دوره صفویه این عالیقاپو یا «دروازه بزرگ» بود که راه ورود به میدان را هموار میکرد.
نمای عالیقاپو از یکسو اصالت و وقار شرقی را به تصویر میکشد و از سویی دیگر نشانههای غربی در آن به چشم میخورد. عالیقاپو در ابتدا به شکل و شمایل امروزی ساخته نشده بود و بنای اولیه تنها دروازه ورودی دولتخانه صفوی و بسیار ساده بود. اما به مرور زمان و به خصوص در دوره سلطنت شاه عباس طبقات گوناگون به آن افزوده شدند. ایوان ستوندار عالیقاپو هم میراث شاه عباس دوم است.
این ساختمان چهل و هشت متری از شش طبقه تشکیل شده است که سه ردیف پلکان باریک و کاشیکاریشده، طبقات آن را به هم مرتبط میکند. طبقه همکف از دو تالار تشکیل شده که امور دیوانی و اداری دربار صفوی در آن انجام میشده است.
از جمله حیرتانگیزترین بخشهای عالیقاپو، «اتاق موسیقی» یا «اتاق صوت» است. بر روی دیوارهای این اتاق، تزئیناتی منحصربه فرد با فرم کوزهای اما به صورت فرورفته ساخته شده که علاوه بر زیبایی خیره کننده، صدای سازهایی که در این اتاق نواخته میشد را به زیبایی انعکاس میداده است.
ایوان وسیع عالیقاپو در طبقه سوم و رو به سوی میدان ساخته شده است. ایوانی بزرگ با هجده ستون که سقفی پوشیده از نقاشیهای روی چوب دارد. در وسط ایوان، حوضی مرمری قرار گرفته که قرینه فرم آن، بر روی سقف ایوان نیز نمایان است و از آن میتوان چشمانداز کلی میدان را از بالا تماشا کرد.
راهپلههای بنا از کاشی پوشیده شده است و گویی هنگام بالا رفتن از آنها، بر فرشی نفیس قدم گذاشته میشود.
از جمله آثار مشهور عالیقاپو، درِ چوبی آن است که گفته میشود از شهر نجف و حرم حضرت علی به این مکان انتقال داده شده است. کتیبه بالای سردر ورودی با عنوان «انا مدینه العلم و علی بابها» این فرضیه را تقویت میکند.