تپه قلی‌درویش

تپه باستانی «قلی‌درویش» در جنوب شرقی شهر قم و در نزدیکی جمکران قرار دارد.

قلی‌درویش از اندک شمار بخش­های کاوش‌شده پیرامون کویر مرکزی ایران است و تنها تپه سیلک در حوالی کاشان و تپه چشمه علی ری پیش از این تپه کاوش شده بودند.

کاوش‌های باستان‎شناختی در قلی‌درویش از سال 1381 خورشیدی آغاز شد. این کاوش‌ها نشان داد که تپه قلی‌درویش در پیرامون شهر قم و همچنین تپه شادقلی‌خان در بافت شهری قم، به شش تا هفت هزار سال پیش باز می‌گردد. جای بررسی است که پس از آن دوران، به درازای یک هزار سال این جایگاه باستانی تهی از زیست مردمان می‌ماند و پس از آن، باز به رونق دوران پیشین باز می­گردد.

گرچه در گذشته این جایگاه نزدیک به 100 هکتار و به بلندای 20 متر بوده است، به دنبال ویران­گری­ ها، امروزه جایگاه تاریخی قلی‌درویش به وسعتی نزدیک به 50 هکتار می­رسد. این وسعت در برگیرنده بخش گسترده ­ای از لایه­ های یکجانشینی فرهنگ‌های دوران برنز نوین، بخش گذار از دوران برنز نوین به دوران آهن و همچنین بخشی از نخستین دوران آهن است. در همین پیوند، یافتن نشانه­ های تاریخی از نیایشگاهی از دوران برنز نوین تا پایان دوران آهن در نزدیکی 3800 تا 3000 سال پیش در محور سازه با کاربرد آیینی به برداشتهایی از ساختار اشکوبی جامعه و پژوهش­ های انسان­ شناسانه از آن روزگار انجامیده است.

به دنبال کاوش­ها در لایه ­های دوران نخستین آهن، ساختار شهرنشینی همچون جدایی خانه­ ها از بخش صنعتی، سازه ­های یادمانی آیینی، نشانه­ های سازمان­دهی بازرگانی در پیوند با بیرون شهر، سازمان­­دهی ارتشی و همچنین فلزکاری و سفال­گری یافت شد. در کنار این‎ها پیدا شدن یک گورخمره‌ سفالین در زمینه یک اتاقک در قلی‌درویش، شیوه گورسپاری در دوران برنز فلات ایران را نشان­ می­دهد. همچین نشانه­ های به دست آمده از ساختارهای معماری، مهرهای استوانه‌ای، پلمپ‌های در خمره، توکن‌ها یا همان یکانهای شمارشگر و بخش­هایی از سفال­ های مهرشده این تپه باستانی حائز اهمیت است.

در سال‌های اخیر امکان بازدید عمومی از محوطه باستانی قلی‌درویش فراهم شده است و گردشگران می‌توانند در ابتدای جاده قدیم قم کاشان که همان مسیر دسترسی به جمکران است از این محوطه باستانی بازدید کنند.