برج کاشانه

در جنوب شرقی «مسجد جامع بسطام» در شمال شهرستان شاهرود، برجی زیبا و بلند به ارتقاع 20 متر خودنمایی می­کند که به «برج کاشانه بسطام» معروف است و با نام «برج آرامگاهی نزدیک مسجد جامع» به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

در بالای بدنه این برج که به شکل 30 ضلعی منتظم ساخته شده، دو حاشیه از آجرهای بزرگ وجود دارد. روی آجرها نوشته­هایی نمایان است که در یکی از نوشته­ها نام «اُلجایتو» با خط کوفی و در دیگری آیه «بسم الله الرحمن الرحیم» با خط زیبای ثلث درج شده است.

بر اساس کتیبه سردر ورودی، برج در سال 700 هجری قمری بنا شده و متعلق به قرن­های هفتم و هشتم هجری است اما بر اساس شواهد تاریخی،  سال ساخت برج کاشانه به درستی مشخص نیست. اهالی شهر بسطام معتقدند که این برج در دوره تاریخی قبل از اسلام آتشکده زرتشتیان بوده و در دوره تاریخی بعد از اسلام از آن برای دیده­بانی استفاده می­شده است. هر چند با توجه به نوع معماری، احتمال می­رود که به عنوان رصدخانه مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

آندره گُدار ، شرق­شناس و ایران­شناس معروف، بر این گمان است که این بنا از آثار غازان‌خان مغول است. وی معتقد است که نام اصلی این برج، غازانه بوده که به مرور زمان کاشانه نامیده شده است.

برای دیدن این اثر تاریخی باید راهی جنوب شهر بسطام در استان سمنان شوید. سرزمینی که در گذشته به آن «خطه کومش یا قومس» گفته می­شده و امروزه، استان سمنان محدوده آن سرزمین باستانی را دربرگرفته است.

آجرهای متفاوت قسمت بالای برج نسبت به آجرهای بدنه ساختمان،  نشان می­دهد که قسمت­هایی از سقف این برج بر اثر گذشت زمان  فرو ریخته که در دوره­های بعد مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.

ورود به برج از راه مسجد جامع و دالان کنار محراب مسجد امکان پذیر است. دالان کوچکی که سه طرف آن گچ‌بری شده و آیةالکرسی و عبارات دیگری به زبان عربی روی آن نقش بسته است و مسجد را به برج متصل می­کند.

در وسط این برج ، چاه بسیار عمیقی وجود دارد و ارتفاع این برج از داخل آن ۲۴ متر است. برای رسیدن به بالای برج از راه پله‌­ای بسیار کوچک و راهروی تاریک آن استفاده می­شود که احساس سفر به زمان­های دور را برای بازدیدکنندگان آن تداعی می­کند.