عروس خانه‌های ایرانی
کاشان بخش زیادی از شهرت تاریخی‌اش را مدیون خانه‌های تاریخی است؛ خانه‌هایی که معماری و اصالت ایرانی را به رخ می‌کشند. اما خانه طباطبایی‌ها را عروس خانه‌های ایرانی می‌نامند؛ خاانه‌ای که در نیمه دوم قرن ۱۳ هجری به وسیله حاج سید جعفر طباطبایی از بازرگانان نطنزی مقیم کاشان در محله سلطان امیر احمد احداث شده است. به محض ورود به این خانه اصالت معماری و طراحی متناسب با فرهنگ و اقلیم خاص کاشان و نیز تزئینات باشکوه و رنگارنگ آن نظرتان را جلب خواهد کرد
این خانه 4700 متر مربعی بر اساس فرهنگ دوران خود، که افراد خانواده خصوصا زنان و دختران را از چشم نامحرمان دور می‌کردند، از بخشهای بیرونی، اندرونی و بخش خدمه تشکیل شده است. زمانی که از کوچه به حیاط بخش "بیرونی" وارد شوید، با مجموعه حیاطی، شامل یک حوض بزرگ زیبا و 6 باغچه هشت ضلعی پر گل، که 20 پله پایین تر از سطح کوچه است مواجه خواهید شد که موید معماری گودال باغچه (یعنی قرارگیری باغچه ی خانه در گودی) است. درست در مقابل روی شما و انتهای حیاط، عمارت اصلی که بیرونی خانه محسوب می شود با شکوه تمام خودنمایی می کند.
بازی رنگ و نور
بیرونیِ خانه شامل تالار بزرگی است که به آن اتاق شاه نشین نیز گفته می شد. وارد شاه نشین که میشوید نمایشی خیره کننده از نور و رنگ را خواهید دید. این نمایش چشم نواز حاصل تلاقی نور با نورگیرها و پنجره های مشبک رنگی است. این اتاق دارای تزیینات نقاشی و آیینه کاری و گچ بری های جالب از جمله پنجره های مشبک گچی است که همچون پارچه توری ظریفی به نظر می رسد که تماما تحت نظارت هنرمند بزرگ و نقاش باشی دربار ناصرالدین شاه قاجار یعنی میرزا ابوالحسن غفاری کاشانی ملقب به صنیع الملک ساخته و پرداخته شده است.
در دو سوی شاه نشین اتاق‌های گوشواره و در جلوی آن، ایوانی با آیینه کاری و گچ‌بری‌های جالب خودنمایی می‌کند. در طرفین تالار بزرگ نیز دو حیاط خلوت و نور گیر به صورت قرینه احداث شده است که مزین به تابلو های بدیع نقاشی است.
معمای خنکی خانه
بخش اندرونی خانه که محل سکونت خانواده طباطبایی بوده است، شامل اتاق پنج دری ساده در مرکز و دو حیاط در دو طرف آن است. با ورود به سرداب‌هایی که بادگیرها هوا را در آن جریان می‌دهند خنکی حاصل هنر معماری ایرانی را حس خواهید کرد. وجود بادگیر، سقف ضربی، نوع مصالح به کار رفته در بدنه، دو جداره بودن بدنه، وجود حوضی که قبلا در مرکز سرداب بوده، اختلاف ارتفاع با سطح کوچه( حدود ۸ تا ۱۰ متر) و نسیم خنکی که از سطح حوض حیاط مرکزی وارد زیر زمین می شود، همه و همه باعث شده تا به خصوص در فصل تابستان ۱۵ تا ۲۰ درجه اختلاف دما بین زیرزمین و بیرون مشاهده شود. حیاط ضلع شمال غربی اندرونی بزرگتر و اتاق‌های بیشتری هم دارد که دارای سرسرای پذیرایی مجزایی هم هست.
در خانه های آن روزگار خدمه برای خود فضایی مجزا داشته اند. لذا حیاط خدمه خانه که شامل اتاق های خدمه، زیرزمین خدمه، آشپزخانه و اصطبل زمستانی و تابستانی می باشد نیز بخش دیگری از عمارت است.
این خانه، که حاصل سرپنجه معمار معروف کاشی یعنی استاد علی مریم عامری است، دارای ۴۰ اتاق، ۴ حیاط، ۴ سرداب (زیرزمین)، ۳ بادگیر و ۲ رشته قنات است. معماری این خانه به شیوه معماری حجاب دار، گودال باغچه، متقارن و درون گر است.
قنات‌های دولت آبادی و نصر آبادی سرمنشا آب خانه طباطبایی‌هاست؛ خانه‌ای که با 5 درب امکان ورود به آن فراهم شده و علت این تعداد زیاد و پر پیچ و خم بودن مسیرهای ورودی مانع شدن از دید مستقیم به داخل خانه و ایجاد اختلاف ارتفاع است
