شهر بلقیس یکی از بزرگترین بناهای خِشتی و گِلی ایران است که در ۳ کیلومتری جنوب‌غرب شهر کنونی اسفراین قرار گرفته است، که وسعتی بالغ بر ۱۸۰ هکتار وسعت دارد.
تاریخ احداث این بنا به سده نخست اسلام و در حدود دوره حکومت سلجوقیان در ایران برآورد شده است.
این ارگ ۲۹ برج داشته که ارتفاع آن حدود ۱۱ متر است و از بزرگترین قلعه های باستانی ایران محسوب می شود. این مجموعه تاریخی در خراسان شمالی در حاشیه جاده ابریشم قرار گرفته و شامل شارستان که بخش عمومی شهر بوده، ارگ تاریخی بلقیس، خندق، کوره سفالگری، کاروانسرا، برج و بارو، بازار، گورستان، یخدان تپه منار، مقبره شیخ آذری و آب انبار است. مسجد جامع شهر بلقیس اسفراین روی ویرانه های منار تپه بنا شده بوده است وآنچه که امروزه از این مجموعه باقی مانده ارگ آن است.
شارستان یا قسمت عمومی شهر بلقیس اسفراین از محله های گوناگون شهر بوجود می آمد که با یک دیواری خشتی محصور بود. اینجا بخش عمومی شهر بود و شامل بخش هایی مثل بازار، قبرستان، تپه منار و محوطه کارگاه های صنعتی و کارگران و بخش های دیگر بود. به نظر می رسد که تپه منار مهمترین بخش عمومی شهر بلقیس اسفراین بوده که همان مسجد شهر است و در منابع به آن اشاره شده است..
در قسمت جنوبی شارستان یک سازه آجری با سردر و پله کشف شده که کارشناسان باستان شناس آن را آب انبار شهر می دانند. این سازه دارای مخزن اصلی بزرگ و دایره ای شکل است که از آجر و شفته و آهک است. کوره سفالگری شهر بلقیس اسفراین قدمتش به قرن ششم هجری قمری می رسد و این کوره دارای آتشدانی در قسمت پایین کوره، طاقچه ها و گنبد است.
طبق کاوش‌های باستان شناختی و آثار موجود به نظر می‌رسد ساختار داخل ارگ از یک نظم خاصی برخوردار بوده‌است که بخش کوچکی از آن طی کاوش‌های باستان شناختی در سال ۱۳۹۳ و۱۳۹۴ کشف شد، در کاوش‌های باستان شناختی صورت گرفته در داخل ارگ تعدادی اتاق به صورت تو در تو و به شکل مربع -مستطیل در ابعاد مختلف ساخته شده است. دیوارهای این اتاق‌ها قطور و با خشت‌هایی با ابعاد ۵*۲۵*۲۵ سانتی‌متر و با ملاط گل ساخته شده‌اند. اکثراً اتاق‌ها دارای چند ورودی هستندکه در جهات شمالی، شرقی و جنوبی قرار دارند.
