دیوار بزرگ گرگان

«دیوار بزرگ گرگان» با نام های «دیوار سرخ» یا «مار سرخ»، يكي از بارزترين آثار معماري ایران، سومین دیوار بلند دنیا پس از دیوار بزرگ چین و آلمان است. از این دیوار در متون تاريخی به نام های نظیر سد اسكندر، سد انوشيروان، سد فيروز و قزل آلان ياد شده است.

اين ديوار متعلق به اواخر دوره ساسانی است و به منظور جلوگیری از هجوم دشمنان شمالی در قرون پنجم و ششم میلادی در دو ناحيه كوهستانی و دشتی ساخته ‌شده است. دیوار گرگان در طول مسیر خود دارای تأسیسات وابسته نظیر خندق، کوره ‌های آجرپزی، سد، کانال‌ های هدایت آب و زنجیره‌ای از قلعه‌ها (قلعه های متصل به دیوار و قلعه ی شهرهای کوچک و بزرگ مجاور)، طولانی ترین اثر معماری، نظامی و استحکامات دفاعی ایران است. تمام این دیوار تقریباً از میان ‌رفته و تنها بخش‌های کوچکی از آن باقی مانده است.

این دیوار به لحاظ به ‌کارگیری مصالح بومی و تولید خِشت و پخت آن در کوره‌های آجرپزیِ حاشیه دیوار، نسبت به سایر دیوارهای ساخته‌ شده در گذشته، از دیوارهای دفاعی کم‌ نظیری است که معماران ایرانی ساخته‌اند. رنگ بیشتر آجرهای به‌کار رفته در ساخت دیوار متمایل به نخودی و قرمز است. دیوار گرگان با مسيری که از شهرستان های بندرتركمن، آق قلا، گنبد كاووس و كلاله (ترکمن صحرا) دارد، يكی از مراكز عمده گردشگری در ایران است.