خانه امیرنظام گروسی (موزه قاجار)
تبریز (شهر جهانی فرش)شهر تبریز در دوره قاجار، به خصوص سالهای مشروطه و بعدها در دوره پهلوی، کشمکشهای زیادی را به خود دیده است. یکی از یادگارهای دوره قاجار در این شهر، خانه امیرنظام گروسی است. امیرنظام با نام اصلی حسنعلی‌خان که از جمله سیاستمداران و بزرگان دوره ناصرالدین شاه بود در زمان پیشکاری خود در شهر تبریز عمارتی برپا کرد که روایتگر حال و هوای دوران قاجار است. اهمیت این خانه چنان است که ناصرالدین شاه قاجار، در سفرسوم خود به فرنگ توصیف آن را آورده است.
حسنعلی گروسی یکی از رجال برجسته ایران در دوره قاجار به شمار میآمد که در طول زندگی خود، جایگاههای مهم حکومتی داشته است. علاوه بر پیشکاری، مدتی هم سفیر ایران در فرانسه بود و در همین زمان بود که دستگاه ضرب سکّه را به ایران آورد. از جمله دیگر اقدامات مهم او تأثیرگذاری در جریان نهضت تنباکو بود که نقش مثبتی را ایفا کرد. اما در سالهای پایانی عمر به ماهان کرمان تبعید شد و در آنجا درگذشت. پس از امیر نظام، والیان آذربایجان در این خانه سکونت یافتند.
با توجه به اهمیت و ارزش تاریخی خانه امیر نظام، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی در سال ۱۳۷۰ خورشیدی اقدام به خریداری عمارت کرد. پس از ثبت این خانه تاریخی در فهرست آثار ملی و انجام پروژههای حفاظتی و مرمتی بر روی آن، در نهایت در سال ۱۳۸۵ به عنوان موزه تخصصی دوران قاجار در شهر تبریز افتتاح شد.
ساختار عمارت امیرنظام در دو طبقه طراحی شده و زیربنایی معادل 1500 متر مربع دارد. فضای عمارت شامل دو حیاط است که یکی کارکرد اندرونی و دیگری بیرونی داشته است. هر دو حیاط را باغچههای پرگل و حوضهای پر آب و کاشیکاریشده زینت دادهاند. سقف ایوان عمارت با 16 ستون سرپا مانده است. پنجرههای طبقه بالای عمارت با شیشههای رنگی به سبک مشبک تزئین شدهاند و نمای شمالی و جنوبی عمارت هم دارای تزئینات گچبری و آیینهکاری است.
همانند سایر عمارتهای ایرانی، در زیرزمین خانه امیرنظام حوضخانهای بزرگ وجود دارد که یکی از بخشهای اصلی بنا را تشکیل میدهد. این حوضخانه ستوندار است و آجرکاری سقف آن به شیوهای هنرمندانه اجرا شده است.
اما آنچه امروزه از تالارهای عمارت به چشم میآید، ویترینهای موزهای است. در طبقه اول تالار سکّه، تالار بافته، تالار چینی، تالار آبگینه، تالار موسیقی، تالار خاتم و تالار فلزات قرار دارد و طبقه دوم به تالار سنگ، تالار اسلحه، تالار رجال و فرامین و تالار معماری و شهرسازی اختصاص داده شده است.
عمارت امیرنظام گروسی یا موزه قاجار تبریز، در خیابان ششگلان شهر تبریز، جنب اداره صنعت، معدن و تجارت واقع شده است.