گنبد کاووس مرکز ترکمن صحرا است و در میان دو شعبه اصلی رودخانه گرگان در دو سوی شمالی و جنوبی در ارتفاع 52 متری از سطح دریا واقع شده است. مناطق جنوبی و شرقی این شهرستان با برخورداری از آب و هوای معتدل کوهستانی دارای اراضی حاصلخیز هستند و قسمت های شمالی آن دارای آب وهوای نیمه بیابانی معتدل و نیمه خشک است.
شهرستان گنبد کاووس دارای دو بخش مرکزی و «داشلی برون»، دو شهر«گنبد کاووس» و«اینچه برون» و شش دهستان است.
شهر گنبد کاووس (یا گنبد قابوس) به دلیل دارا بودن بلندترین بنای آجری جهان معروف است. این بنا «برج قابوس» نام دارد و از دوران زیاریان باقی مانده است. این شهر در سده اخیر مرکز ترکمن صحرا بوده و دومین شهر بزرگ استان گلستان پس از گرگان است. پایه اقتصادی این شهر را کشاورزی و محصولاتی نظیر گندم، جو، پنبه و دانه های روغنی تشکیل می دهند. دامداری و صنایع وابسته به کشاورزی نیز از دیگر مشاغل رایج این شهر است. صنایع دستی گنبد کاووس هم چون قالی، قالیچه، قارچین و به ویژه فرش های سرخ رنگ و مرغوب ترکمن مشهور هستند. پرورش اسب در این منطقه رایج و اسب ترکمن از شهرت جهانی برخوردار است. واحدهای صنعتی و معادن صدف متعددی در این شهرستان فعال هستند. این منطقه دارای جاذبه های گردشگری، تفریحی و تاریخی بسیاری نظیر برج گنبد قابوس، امام زاده یحیی بن زید، دریاچه مصنوعی، موج های آبی ناتمام، پارک توریستی الغدیر، بازار بزرگ روس ها، مجتمع سوارکاری، شهر تاریخی جرجان، سد گلستان یک و دو، و سه تالاب زیبا است.
اغلب ساکنان شهر گنبد ترکمن های ایرانی هستند. اندکی از جمعیت این شهرستان را بومیان، فارس زبانان و همچنین مهاجرانی از مناطق دیگر از جمله سیستان و بلوچستان، آذربایجان، شاهرود، سمنان و خراسان تشکیل می دهند. ۶۰٪ مردم سنی مذهب (ترکمن و بلوچ) و ۴۰ درصد شیعه (فارسی زبانان و ترک ها) هستند.