«محمد ابن طبری» تاریخ نگار ایرانی، مشهور به پدر علم و تاریخ و تفسیر، داستان آتش جاودان ری را این‌گونه روایت میکند: «یزدگرد، شاهنشاه ساسانی، هنگامی که در نبرد با تازیان، آهنگِ گذار به سپاهان نمود، آتش جاویدان را از ری برداشت، سپس در بازگشت، به کرمان رفته و آنگاه، به خراسان رسید، او در دو فرسخی مَرو آتشکده‌ای برای نگاه داری آتش ساخت.»
سازه‌ای از سنگ و ساروج و خشت، بر بلندای تپه‌ای پهناور، با کشتزاران و نیزارهایی در پیرامون، آسمانی گشوده و گسترده بر فراز که در نزدیکی دارالخلافه تهران آرمیده است و نشان از تاریخی دیرین دارد.
«آتشکده بهرام» به «آتشکده ری» یا «آتشکده بهرام گور» و نیز در دوران اخیر به «میل» مشهور شده است. گمانه‌زنی‌هایی بر آن است که دست‌کم بخشی از سازه با چندین طبقه میتواند هم‌چون یک تختگاه پادشاهی و کوشک نیز در نظر گرفته شود. پیرامون تپه تاریخی میل، دشتی در کناره کویر قرار دارد که محل مناسبی برای رویش گیاهانی است و نشان از کشتزارهایی با سابقه زیاد دارد. روزگاری که دهقانان زرتشتی بر سر زمین کشت و کار می‌کردند.
درخصوص تاریخ ساخت تپه میل میان تاریخ‌نویسان اختلاف است. برخی آن را مربوط به دوران شاهنشاهی هخامشی و برخی آن را به دوران شاهنشاهی ساسانی میدانند. با اینحال در سال 1313 خورشیدی، کاوش‌های باستان‌شناختی در تپه میل انجام شد. سرانجام در 1334 با کوشش وزارت فرهنگ و هنر، نام جاودانهاش در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردید. ناگفته نماند که این تپه باستانی در طوفان سال 1395 دچار آسیب‌هایی شد اما خوشبختانه با بازسازیهای انجام گرفته، دوباره امکان بازدید از این میراث کهن در نزدیکی پایتخت فراهم گردید.
سازه‌ای که امروزه از تپه میل برجای مانده است، بازمانده‌ای از یک چهارطاقی بزرگ است که همچنان استوار چشم به دشت دوخته است. بنایی که هم‌چنین به همراه رواق‌ها و راهروها، بخش‌هایی از ایوان و پلکان به جای مانده که از پس سدهها همچنان شکوه معماری باستانی ایران را به رخ بازدیدکنندگان می‌کشد.
نکته جالب اینکه گمان میرود بقایای «پادیاو» یا معادل امروزی آن، «پاسیو»، که در آتشکدهها جایگاهی برای شستشو و پاکیزگی بوده نیز در این محوطه وجود داشته باشد. این سازه با «طاق کسری» در تیسفون و «کاخ ساسانی کیش» همانندی دارد.
نمونه‌هایی از گچبریهای این آتشکده با نمای جاندار، گیاه، درخت تاک، خوشه انگور، گل هشت پَر، برگ کنگر، خورشید و ماهی در موزه ایران باستان نگهداری میشود. در بخش زیرین سازه، راهروی باریکی سراسر تالار را در بر می‌گیرد که در برگزاری آیین مزدیَسنا برای جابجایی آتش دور از تابش نور آفتاب تعبیه شده بوده است. کوزه‌هایی نیز در اندازه‌های بزرگ در کاوش‌های باستان‌شناختی کشف شده است.
دسترسی به تپه میل از روستای تاریخی «قلعه‌نو» در دوازده کیلومتری جنوب شرق «شهر ری» به سوی «ورامین» امکان‌پذیر است. در نزدیکی روستا، تابلویی جهت را نشان می‌دهد. بی‌گمان حضور در این جایگاه باستانی نه تنها هر ایرانی را با پیشینه تاریخی خود پیوند می‌دهد، بلکه میتواند به پاسداشت بهتر و بیشتر این بنای تاریخی استوار بیانجامد.
