یکی از جاذبههای طبیعی استان اصفهان تالاب گاونخونی است که نقش مهمی در حیات این منطقه دارد. زایندهرود که از ارتفاعات زردکوه بختیاری سرچشمه میگیرد، پس از عبور از منطقۀ بختیاری و شهر اصفهان در شرق شهر اصفهان در انتهای روستای رودشت به باتلاق گاوخونی میریزد. باتلاق گاوخونی بهلحاظ جغرافیایی در فلات مرکزی ایران واقع شده است و بخشی از آن در استان یزد قرار میگیرد.
این تالاب به دلیل دشواری دسترسی کمتر مورد دستکاری و دخالت انسان قرار گرفته و از این رو طبیعت زیبای آن بکر و دستنخورده باقی مانده است. در باب وجه تسمیۀ آن گفته میشود که از گاوخونی مرکب از دو واژۀ گاو و خونی است که در آن گاو به معنای بزرگ و خونی از خان میآید و به معنای چاه است. در واقع این واژه تغییریافتۀ واژۀ گاوخانی است که در کل به معنای چاه بزرگ است. اما برخی گاو را نام دیگری برای اصفهان قدیم میدانند که بعدها به گبی، گی و جی تغییر یافته است. و خانی نیز در زبان پهلوی به معنای آبگیر یا حوض است و در مجموع از این واژه معنای آبگیر شهر اصفهان برداشت میشود.
در هر صورت، این تالاب یکی از شگفتانگیزترین و بکرترین چشماندازهای طبیعی این منطقه است. تالاب گاوخوبی در 167 کیلومتری جنوب شرقی اصفهان قرار گرفته و نام آن در میان 19 تالاب بینالمللی ایران به چشم میخورد. نزدیکترین آبادی به این باتلاق یا تالاب شهر تاریخی و توریستی وزرنه است و این آبگیر یا حوض بزرگ در مجاورت کویر ورزنه منظرۀ بینظیری از تلاقی آب و خشکی را خلق کرده است. فاصلۀ تالاب گاوخونی از شهر ورزنه حدود 30 کیلومتر است.
مساحت این باتلاق نیز چیزی حدود 476 کیلومتر مربع را پوشش میدهد و عمیقترین بخش آن به یک و نیم متر میرسد. یکی از دلنوازترین صحنههایی که در این تالاب میتوان در باب آن سخن گفت، مهاجرت پرندگان است. با شروع فصل سرما هزاران پرندۀ مهاجر از نواحی سرد شمالی به اینجا مهاجرت میکنند. حواصیل، لک لک، غاز، کاکایی، ادرک نوک پهن، از آن دست پرندگانی هستند که به تعداد زیاد در اینجا مشاهده میشوند. باتلاق گاوخونی در فصل گرم نیز میزبان پرندگان مهاجر جنوب است. بنابراین، در هر فصلی از سال که به اینجا سفر کنید، میتوانید ساعتها به تماشای این چشماندازهای شگفت بپردازید. علاوه بر این پرندگان در جای جای تالاب انواع حیوانات وحشی چون قوچ وحشی، روباه شنی، گراز، خرگوش، افعی، لاک پشت، بز و خفاش سکونت دارند. گیاهان مختلفی چون بوریا، جلبک و تاغ نیز در داخل تالاب روییده است، اگرچه شورهزارهای پیرامون اجازۀ رشد گیاهان در آنسوی تالاب را نمیدهد. اگر برای دیدن این تالاب به اصفهان آمدید از کویرگردی در ورزنه غافل نشوید، پل قدیمی ورزنه را ببینید و با بازدید از کبوترخانههای اصفهان، دیدارتان را با پرندگان کامل کنید.
برای بازدید از تالاب گاوخونی لازم است به شهر ورزنه بیایید، پس از رسیدن به ورزنه 20 دقیقه با تالاب گاوخونی فاصله دارید. بهترین فصل بازدید از این جاذبۀ طبیعی فصل بهار است، هر چند که پاییز و اوایل زمستان نیز میتواند برای آمدن به گاوخونی برنامهریزی کنید.