رقص یکی از آداب و رسوم زیبا و ارزشمند در استان چهارمحال و بختیاری، در میان طوایف بختیاری است که نمادی از اتحاد، همدلی، همبستگی و هماهنگی آنان به شمار می رود. مردم بختیاری در ادای حرکات موزون سنتی قوم شان مصمم و دقیق بوده و در جشن های شادی و مراسم عروسی با شیوه های گوناگون به اجرای رقص می پردازند.
توشمال ها؛ نوازندگان و خوانندگان محلی بختیاری هستند که در اجرای مراسم رقص نقشی اساسی دارند. آنان موسیقی و اشعار محلی ایل خود را با صدای سرنا و دهل خود پایدار ساخته و با نوای ساز خود، ریتم، هماهنگی و هیجان رقص را عهده دار هستند. به طور معمول هر طایفه و تیره ای در بختیاری، توشمال های خاص خود را دارند که در تمامی مراسم های شادی و یا سوگواری آنان را همراهی می کنند. در برخی از مجالس، رقصندگان در کنار هم دایره وار ایستاده، در هر دو دست دستمالی گرفته و آن را تکان می دهند و پاها را به عقب و جلو می برند، توشمال ترانه هایی را می خوانند و پس از آن رقصندگان و یا اطرافیان با ادبیات شورانگیزی ابیات را تکرار کرده و به آن پاسخ می دهند. در بخش هایی از برخی مناطق ایران نظیر، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان، بوشهر و فارس، در بین اقوام نیز این نوع رقص به سبک ها و شیوه های مختلف اجرا می گردد.
در واقع فلسفه ی زیبای رقص و پایکوبی در ایلات بختیاری برگرفته از پیشینه و نوع زندگی عشایری آنان است. بزرگان طوایف بختیاری به عنوان جلودار آغازکننده ی رقص می شوند. در اکثر این حرکات موزون زنان با لباس های زیبای رنگارنگ و درخشان و زیورآلات محلی مخصوصی که بر روی لباس می اندازند و مردان با لباس محلی با نام شلوار دَبیت و چوقا با صدای تشمال و صدای کِل‌زدن ها و هلهله به صوررت هماهنگ حرکات رقص را انجام می دهند. ایجاد صف های منظم و فشرده، هماهنگی حرکت دست ها و پاها با یک ضرباهنگ منظم و دلنشین، یک کوچ هماهنگ را نشان میدهد و نمادی از حرکت عشایری است که باید در کنار هم از مسیرهای سخت و گاهی صعب العبور گذر کنند.
رقص های بختیاری در چندین نوع اجرا شده و عمدتاً به دو گروه کلی تقسیم می شوند:
گروه اول: رقصِ «تَرکه بازی» یا جنگنومه، چوب بازی یا چوبازی، تنها شیوه ای از رقص مردانه ی بختیاری است که زنان در آن شرکت نمی کنند. این رقص نوعی رزم بوده و به صورت دو به دو با چوب هایی به نام دِرَک و ترکه انجام شده و دیگران در اطراف ایستاده و به نوبت وارد رقص می شوند و جای نفرات قبلی را می گیرند. این رقص نمادی از قدرت و دلاوری مردان است که با تمام قوا از قلمرو ایلشان محافظت می کنند.
گروه دوم: این گروه شامل چندین نوع رقص بوده که توسط مردان و زنان معمولاً به صورت گروهی و در کنار هم اجرا می شوند. رقص «سه پا» یکی از رقص های این گروه است که زنان و مردان یکی در میان و دایره وار در کنار هم ایستاده و با نظمی خاص و هماهنگ با هم ابتدا سه گام به جلو برداشته و سپس دو گام به عقب برمی گردند، همزمان دستی را پایین و دستی دیگر را با دستمال های رنگی بالا و پایین می برند و آن را تا انتهای نوای توشمال تکرار می کنند. این رقص، رقصی با ریتم آرام است که سالخوردگان نیز در اجرای آن شرکت می کنند. رقص «چهار دستمالی» نیز مانند رقص سه پا اجرا می شود با این تفاوت که رقصندگان بعد از برداشتن سه گام به جلو، دیگر به عقب برنگشته، و تنها دوگام به صورت درجا برمی دارند. رقص«هِی دِتِه» رقصی است که ریتم آن کمی تندتر است و با آهنگی ریتمیک اجرا می شود. در این رقص حرکت دست ها و پاها سریع بوده و بدن باید انعطاف خوبی برای سرعت اجرای آن داشته باشد. رقص «جیران جیران» نیز به صورت گروهی و مشابه دیگر رقص ها اجرا می شود. رقص «مجسمه» رقصی جالب و نشاط آور که در آن تشمال هر از گاهی نواختن را قطع کرده و در این هنگام، رقصنده باید در هر حالتی از رقص که هست ثابت و بی حرکت بایستد و تا شروع دوباره ی ساز در همان حالت باقی بماند، پس از آن با دادن انعام و شیرینی از تُشمال می خواهند تا مجدداً ساز زده و بدین ترتیب نوای موسیقی بار دیگر و بی خبر شروع می شود و رقص به همین صورت ادامه پیدا می کند. مهارت رقصنده در این رقص بدین صورت است که بتواند به موقع توقف کرده، حالت خود را حفظ و به موقع حرکت کند. رقص «عربی» از دیگر رقص های این گروه است که ریتمی تند داشته و به علت نیاز به نیروی بدنی و وضعیت خاص خود، بیشتر توسط جوان ترهای این قوم اجرا می شود و چون در حین اجرا، رقصنده معمولاً یک باسن خود را تکان داده و حرکت می کند، در گویش محلی به یَلُمبِه (یک لُمبِه) معروف است.
