قلعه جلال‌الدین گرمه در استان خراسان شمالی که امروزه علاوه بر اهمیت تاریخی به‌عنوان موزه مردم‌شناسی نیز کاربری دارد در سال 1356 خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران درآمد و در سال 1386 مرمت بنای قلعه آغار شد و پس از چهار سال در سال 1390 خورشیدی موزه‌ی مردم‌شناسی قلعه جلال‌الدین در گرمه بازگشایی شد. این قلعه در بخش جاجرم و درجنوب بجنورد در بالای کوه مرتفعی واقع شده است و اطراف آن را دشت‌های وسیع احاطه کرده است. ابتدا در نگاه اول تصور می‌شود که این بنا یک کاروانسرا است و این سوال پیش می‌آید که آیا به چه منظوری این کاروانسرا بر بالای کوهی که از هر طرف با شیب تند به دشت منتهی می‌شود ساخته شده است ولی هر‌چه بیشتر به‌آن نزدیک می‌شویم به‌عظمت و موقعیت دفاعی آن بیشتر پی می‌بریم.
طرح کلی بنا شش‌ضلعی است و در هر ضلع آن یک برج دایره‌ای شکل قرار دارد ارتفاع برج‌ها تا 15 متر نیز می‌رسد. در هر برج قلعه خمره‌های بزرگی تعبیه شده است تا در مواقع اضطراری آذوقه‌ی افراد قلعه را تامین کند. سنگ‌های به‌کار رفته در نمای خارجی بنا صاف و ارتفاع دیواره-های قلعه یک‌و‌نیم متر و قطر آنها پنج‌متر است. به‌اعتبار سفالینه‌هایی که از حیاط قلعه به‌دست آمده تاریخچه‌ی ساخت آن را مربوط به‌قرن‌های ششم تا هفتم هجری عنوان کرده‌اند هر گروه از کارشناسان اهل فن دلیل پیدایش این قلعه را به‌زمان و فرد خاصی نسبت داده‌اند اما اکثراً بر این باورند که قلعه به‌دستور سلطان جلال‌الدین خوارزمشاه در هنگام حملات مغول به‌ایران برای مقابله با سپاهیان قوم مهاجم ساخته شده است. و درحقیقت موزه نیز با هدف شناسایی جلال‌الدین خوارزمشاهی آغاز به‌کار کرد. جلال‌الدین فرزند خوارزمشاه در مقابل مغولان دست به‌مقاومت جدی زد.
وی به‌غزنه رفت و بعد از چند پیروزی، در نبرد با چنگیز‌خان در سواحل رود سند مغلوب شد و فرار کرد و تا پنجاب و سند امپراتوری کم‌دوامی بنا نهاد. اما فرار وی منجر به‌اولین حمله‌ی مغول به هند شد. جلال‌الدین پس از دو سال توقف در هند به امید تجدید بنای امپراتوری به ایران بازگشت و بعد از یک دهه‌ی پرتلاطم حمله به عراق و قفقاز در سال 628 قمری در حال فرار از دست مغولان در کردستان کشته شد. در طبقه‌ی اول موزه به‌وسیله‌ی تابلوهایی به‌سبک پرده‌خوانی و نقالی که نوعی آئین و نمایش ملی-مذهبی در ایران است وقایع تاریخی دوران مغول و زندگی جلال‌الدین روایت می‌شود.
نشانی:ابتدای شرقی بلوار امام رضا
