ارگ کریم خان

ارگ کریم خان

16
Few Clouds

«ارگ کریم خان» در میانه­ شهر «شیراز» امروزه در شمال شرقی میدان «شهدا» جای گرفته است. این ارگ همان‎گونه که از ناماش هم پیداست، به دوران فرمانروایی زندیه در ایران باز می­گردد.

سازه اولیه ارگ به روزگارانی حتی پیش از حیات کریمخان بازمی‎گردد؛ اما کریم‎خان پس از برگزیدن شیراز برای پایتخت پادشاهی خود، دست به کار گسترش این شهر و افراختن سازه ­هایی برای رونق آن شد.

پادشاه زند ارگ کریم خانی را در میان سال‌های 1145 تا 1146 خورشیدی به بهترین معماران آن روزگار سفارش داد تا با هنرمندانه‎ترین ساختار به عنوان یکی از مقرهای فرمانروایی خان زند ساخته شود.

با از راه رسیدن قاجارها «عبدالحسین میرزا فرمانفرما»، از شاهزادگان خاندان قجر در شیراز، دستور داد تا نگارگری‎هایی در ارگ انجام شود. در این میان نقاشی‌های دوران زندیه پوشانده شد، بخش­هایی از گچ ­های دیوار تراشیده شد و زیباسازی­های دیگری جایگزین شدند.

در دوره پهلوی به سال ۱۳۵۰ خورشیدی، وزارت فرهنگ و هنر ایران کار نگهداری از ارگ شیراز را به دست گرفت و پس از اینکه ارگ کریم خانی را در فهرست آثار ملی ایران جای گرفته شد، این سازه مرکز «دفتر فنی حفاظت آثار باستانی» شد. پس از انقلاب نیز این سازه­ باشکوه در اختیار سازمان میراث فرهنگی ایران قرار گرفت.

مصالح به کار رفته در ارگ کریم خان شیراز از آجر و سنگ مرمر تبریز و نیز یک گونه سنگ آهکی به نام «گندمک» است. پلان ارگ کریم خان در مساحتی  4000 متری به شکل چهارگوش است که در میان‎سرایی به گستره­ 1.28 هکتار قرار دارد. در بیرونِ ارگ، نمای سازه آرایشی رزمی دارد و درون آن به نمایی بزمی آراسته است.

ارگ کریم خانی 4 برجِ گرد، هر یک به بلندای 14 متر، از لاشه سنگ و شفته آهک، با دیوارهایی به بلندای 12 متر و به ضخامت ۳ متر دارد، امروزه یکی از این برج­ها کج شده است. هر برج ساختمانی با سه طبقه و دو اتاق است که از درون برج پلکانی مارپیچ تا تاج دارد.

در گذشته خندقی ارگ را احاطه می‎کرده که امروزه دیگر نشانی از آن نیست. در اندرونی ارگ بخش­های گوناگونی هست که از جمله آن‎ها می­توان سه ایوان هر یک با شش اتاق‌های نگارگری شده در دو سوی آن و همچنین آب‌نماها و باغچه‌ها را نام برد. از ویژگی­های بخش شرقی ارگ نیز یک تن­شوی­خانه است که سربینه (رختکن)، چهار نشیمن، آبسنگِ هشت گوش و گرمخانه دارد.

دیوارهای ارگ کریمخانی آجرکاری کنگره­دار با بلندای 12دارد که در جای جای آن جان­ پناه و دیدبانی و ترکش­بار و ناودان سنگی و سایبان «شیرسر» فراهم شده است. سایبان شیرسرهای ارگ کریم خانی از چوب آرایه­دار ساخته شده است.

بخش بزمی ارگ در هر سه سو ایوانی با 2 ستون سنگی و 6 اتاق دارد. هر اتاق شاه­نشین، سردر، ارسی، مقرنس، شیشه رنگی، ازاره، دوال، گچ­بری، تاقچه، پستو، آرایه و دیوارنوشته دارد و همه با راهرو و پلکان به هم راه دارند.

سامانه­ آبرسانی ارگ کریم خان آبراهه­ای از شمال به جنوب است. این سامانه را قنات نامی «رکن آباد» که «رکنی» هم خوانده می­شود، سیراب می­کند. روبروی هر ایوان، حوضی چهارگوش از سنگ‌های یکپارچه­ آهکی به نام «اتابک» وجود دارد.


افزودن دیدگاه جدید