رقص سیستانی

مردم منطقه ی سیستان و بلوچستان در طول تاریخ و در اسطوره‌ های شاهنامه، به سبب سکونت در منطقه ی مرزی ایران و دارا بودن شرایط جغرافیایی خاص منطقه، همواره درحال دفاع از مرزها بوده ‌اند. در سیستان در گذشته واژه ی رقص در قالب ورزش محلی مطرح بوده و از آنجایی که کاربرد واژه ی رقص از نظر مردم جلوه ی خوبی نداشته در طول زمان به واژه ‌ی «چوب بازی» که ترکیبی از مذهب، باور و عمل است تبدیل شده که علاوه بر گرد هم آوردن مردم در مراسم مختلف، کارکرد نظامی دارد و یادآور نقش‌ آفرینی آنان در صحنه ی نبرد و جنگ و نمادی از پیشینه ی تاریخی سیستان است. 
رقص آیینی سیستان با بیش از هزار سال قدمت، علاوه بر جنبه ی نمایشی، کارکردهای خاص خود را دارد و نشانه ی هویت مردم آن منطقه است. این رقص به همراه سازهایی نظیر سنتور، قیچک، چوگیر، دهل و ساز اجرا می ‌شود. رقص در سیستان به دو دسته تقسیم می ‌شود: «رقص چاپی» (رقص زنانه) که صورتِ ویژه ی آن کوبیدن متناوب پا بر زمین به دنبال ضرب‌ های مشخص ساز دایره است، و دیگر «رقص شمشیر یا چوب» (رقص مردانه).  در گذشته این نوع رقص ها به صورت گروهی مرد و زن اجرا می شد. رقص مردانه شامل دو نوع «تک چوب» و «دو چوب» می ‌شود. رقص دو چوب دونفره است و با دو چوب انجام می ‌شود و در تک چوب جمعیتی دایره ‌وار از رقصندگان با تنها چوبی که در دست دارند، همه با هم به رقص گروهی می‌ پردازند و جمعیت کناری به تشویق رقصندگان می پردازد. رقص شمشیر یکی از اصیل ‌ترین رقص ‌های سیستانی در جنوب شرق ایران و رقص چوب سیستان از رقص‌های معروف و پرطرفدار مردم منطقه ‌ی سیستان است و آنچه امروزه به عنوان چوب بازی در رقص سیستانی شناخته می ‌شود ادامه ی رقص شمشیر است که سیستانیان باستان و گذشته برای تداوم آمادگی دفاعی مبارزین خود در زمان صلح به نمایش می گذاردند. اکنون رقص محلی چوب و شمشیر در بیشتر مراسم سیستان در مناسبت‌ های مختلف نظیر عروسی، اعیاد و غیره برگزار می‌ شود. 
در هر مرحله از رقص شمشیر اسرار و معانی خاصی نهفته است. رقص شمشیر که ابتدا با یک نوع رقص معنوی و چرخش سماعی آغاز می ‌شود در اصل همان چرخش حول محور وجود است که در فلسفه ی رقص‌ های سماع آمده است. دستانِ رو به آسمان و چرخش‌ های مرتب و منظم هریک دارای معانی خاص خود هستند. رقص آیینی شمشیر در سیستان جنبه ای کاملاً دفاعی داشته و داستان رزم دو پهلوان روبروی یکدیگر است. وقتی حریف به زمین می‌افتد رقیب او را دعوت به برخاستن می‌ کند و به او فرصت می ‌دهد که برخیزد که این یادآور دلیری رستم (قهرمان اساطیری ایران) است که دشمن خفته ‌اش را بیدار و پس از آن با او به مبارزه پرداخت. زمانی که یکی از آنان شکست بخورد برای فرد پیروز سُرنا و موسیقی می نوازند. حرکات ریتمیک، حلقه ی رقصندگان و چرخیدن دایره ‌وار (نماد باروری و زمین) به ‌مانند فراخوان عمل می کند و نوعی وحدت افراد را در جامعه نشان می‌ دهد. همه ی عناصر نظیر لباس، رنگ، شمشیر، چوب و غیره متناسب با فرهنگ سیستان و در ارتباط تنگاتنگ با طبیعت شکل‌ گرفته است. برای نمونه رابطه ی متقابلی میان شال گردن (در گویش سیستانی لنگوته) و شیوه ی پوشاندن کامل سر و بینی با آن برای تنفس ایمن از گرد و خاک و بادهای موسوم به «صد و بیست روزه» سیستان وجود دارد. گشادی لباس ها، رنگ سفید و جنس آن کاملاً در تناسب و تقارن با اقلیم کویر و شادی ‌بخش است. با توجه به پیشینه ی تاریخی سیستان در مقابله با حملات بیگانگان، کمربند موجود در لباس محلی رقص چوب و شمشیر سیستانی نیز نشانه ‌ای از آمادگی در برابر شرایط غیرمنتظره است. این رقص معنای جادویی-آیینی و دینی بسیار مهمی داشته و همان نقشی را در باور اقوام ابتدایی ایفا می کرده است که دعا در فرهنگ های پیشرفته دارد. نقاشی ‌های دیواری موجود در کوه خواجه در استان سیستان و بلوچستان، مربوط به دوران اشکانی و ساسانی، سنت ‌های موسیقی، بزمی، رقص شمشیر و جنگ در این نقطه از ایران در آن روزگار را به نمایش گذارده است.