گور ایرانی

گور ایرانی یکی از شش گونه گور آسیایی است که این گونه آن تنها به ­ایران محدود شده است، و از سوی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی به ­عنوان گونه به­ شدت در معرض خطر انقراض معرفی شده است. این حیوان در رده ­ی پستانداران و از تیره­ی اسب­سانان و زیر شاخه­ ی گورخر آسیایی است.

 گور آسیایی با گور آفریقایی متفاوت است. غالباً گورخر موجودی راه-راه تصور می­شود. اما در حقیقت گورخر راه-راه گونه ­ی آفریقایی این جاندار است. گونه­ ی ایرانی گورخر فاقد راه-راه­های سیاه و سفید است و رنگ آن قهوه­ای روشن مایل به زرد است و شکمی سفید دارد البته رنگ پوست گور ایران در تابستان کمی تیره­ تر می­شود و به رنگ قرمز نزدیک­تر می­شود. گونه ­های آسیایی این جاندار در گذشته شش نوع بود و زیستگاه آنان در بیابان­ های کشورهای مختلفی چون سوریه، مغلوستان و چین بود. امروزه یک گونه­ ی آسیایی گورها منقرض شده و مابقی نیز در خطر انقراض قرار دارند.

پیشینه­ی حضور این جاندار به قرن­های بسیار دور می­رسد و گواه آن ادبیات ایران است آنجا که فردوسی بزرگ هزار سال پیش در اثر بی­ بدیل­ اش شاهنامه سروده است « .. تنش چون خورش جست و آمد به­شور / یکی دشت پیش آمدش پر ز گور/...» یا در جای دیگر خیام این شاعر پرآوازه ­ی  قرن پنجم خورشیدی دو بیتی معروفی دارد که در مکالمات روزانه نیز از آن استفاده می ­شود «آن قصر که جمشید در او جام گرفت، آهو بچه کرد و رو به آرام گرفت، بهرام که گور می­گرفتی همه عمر، دیدی که چگونه گور بهرام گرفت ». در نگاه اول این حیوان بسیار شبیه الاغ است و در واقع گورخر آسیایی، خر وحشی نیز نامیده می­شود. گور ایرانی از الاغ درشت­تر و قوی­تر اما از اسب کوچک­تر است و برخلاف اسب و الاغ اصلاً اهلی نمی ­شود. سرعت دویدن آن به ­صورت میانگین ۵۰ کیلومتر بر ساعت است.

 در گذشته­های نه­چندان دور گور ایرانی در مناطق نیمه بیابانی ایران مانند قزوین، نی­ریز ­فارس، سیرجان در استان کرمان، ابرقو و هرات در استان یزد، طبس در استان خراسان­جنوبی، سرخس در استان خراسان­شمالی و اطراف ورامین و اصفهان دارای زیستگاه بود. اما امروزه به­دلیل کاهش جمعیت این گونه­ی جانوری زیستگاه­های آن محدود شده به منطقه­ی بهرام گور در استان فارس، پارک ملی سیاه­ک وه اردکان در استان یزد و خارتوران و پارک ملی کویر در استان سمنان. گور ایرانی در این مناطق حفاظت شده به ­صورت آزادانه و طبیعی زیست می­کند.

 شیوه­ ی زندگی گور ایرانی به­ صورت گله­ای و جمعی است و گاهی در اثر سرد شدن هوا به مناطق گرم­تر و در تابستان به مناطق خنک ­تر کوچ می­ کنند. علاوه بر مناطق ذکر شده در مناطقی چون گوراب، پنج­انگشتی، تنگ حنا در استان یزد، خِبر در استان کرمان و دره ­باغ در استان فارس و توران در استان سمنان از گور ایرانی به­ شکل محصور نگهداری می­شود. 

به­ دلیل نوع زیستگاه گور ایرانی که در مناطق نیمه بیابانی تا بیابانی است تغذیه آنان نیز از گیاهان رایج مناطق بیابانی چون گز، درمنه، تاغ و قیچ است. اهمیت گور ایرانی و حفظ بقایش از آن ­روست که این جاندار در چرخه­ی طبیعت غذای حیوانات دیگری چون یوزپلنگ و پلنگ است. در نتیجه با کاهش این جاندار گونه ­های جانوری دیگر نیز در معرض نابودی قرار خواهند گرفت.