این جزیره که در دهانه تنگه استراتژیک هرمز قرار گرفته یکی از مهمترین جزایر خلیج فارس است. وسعت آن حدود 42 کیلو مترمربع است و در فاصله 18 کیلومتری جنوب شرقی بندرعباس و 18 کیلومتری شمال شرقی قشم قرار دارد. فاصله این جزیره تا سواحل جنوبی دریای عمان حدود 78 کیلومتر است. بخش قابل توجهی از مساحت این جزیره(حدود 80 درصد)را ارتفاعات و تپه های نمکی تشکیل داده اند. از این رو میتوان از آن به عنوان یک جزیره استپی یاد کرد. در فاصله شمالغربی تا شمال شرقی جزیره، دشت نسبتا" مسطحی به عرض حدود 5/1کیلومتر وبا وسعت حدود 10 کیلومترمربع وجود دارد که دارای شیب ملایمی به سمت دریاست. شهر هرمز در شمال این دشت واقع شده است. بیشتر ناهمواریهای این جزیره در ناحیه جنوب و جنوب غربی جزیره قرار دارد و بلندترین نقطه این جزیره با 186 متر ارتفاع از سطح دریا در مرکز جزیره قرار دارد. سطح جزیره را طبقات رسوبی و آتشفشانی تشکیل داده و طبقات نمکی به صورت تپههای نمکی بخش وسیعی از جزیره را در برگرفته است. قسمت اعظم جزیره از یک سری طبقات که به نام سری هرمز معروفند پوشیده شده است. سری هرمز آمیخته از شیست های رسی و ماسهای و قطعات گچی و نمکی است به دلیل وجود طبقات نمکی در خاك جزیره تمام چشمه های این جزیره شور و غیرقابل استفاده اند. آب چاهها نیز به دلیل نمکی بودن خاك تلخ مزه و عمدتاً قابل آشامیدن نیستند. بخشهای مرکزی جزیره اغلب از نمک تشکیل یافته و بر روی نمکها، طبقات رسوبی و سنگهای آتشفشانی قرار دارند که از این نظر می توان آن را به نگین خلیج فارس تشبیه کرد. آب و هوای جزیره هرمز، میلیی متر از بندر عباس بوده و در تابستان به حداکثر 40 درجه سانتیگراد میرسد. میزان بارندگی در این جزیره بین 30 تا 200 میلی متر متغیر بوده و رطوبت نسبی هوا بین 30 تا 100 درصد در نوسان است.
به علت کمبود بارندگی در جزیره هرمز رودخانه دائمی وجود ندارد. بارندگی در این جزیره معمولا به صورت رگبارهای سیل آسا و زودگذر است. تنها سه مسیل که در غرب جزیره جریان دارد به علت عدم انتقال نمک از کوهستان، آب نسبتا شیرینی دارند. در بقیه موارد آب مسیل هایی که به دریا میریزند عمدتا شور هستند و برای استفاده های کشاورزی و آشامیدنی مناسب نیستند. در منطقه کوهستانی جزیره به علت وجود حفره ها و شکاف ها، مخازنی تشکیل شده است که آب باران در آن جمع می شود و در زمان بارندگی سرریز کرده، از طریق مسیل های مختلف به دریا میریزند. در قسمت مسطح جزیره دو سفره آب زیر زمینی وجود دارد. یکی از این دو از غرب جزیره شروع و تا شهر هرمز ادامه یافته است. مساحت این سفره آب زیر زمینی 4 کیلومتر مربع و شیب آن به طرف دریاست. به همین دلیل اکثر آب این سفره به دریا ریخته و به هدر میرود. با توجه به میزان متوسط بارندگی، وسعت حوزه آبخیز و نفوذ پذیری تشکیلات ماسه دانه درشت، حجم کل آب زیر زمینی 5 درصد کل بارندگی و برابر با 136 هزار مترمکعب برآورد شده است. بهره برداری از این سفره از طریق برداشت از چاه توسط دلو صورت می گیرد. سفره دیگر در جنوب شرقی جزیره در محلی به نام "چاه تلمبه" واقع شده است. وسعت این سفره 6/1 کیلومتر مربع است. عمق دستیابی به آب در این سفره از 2 تا 25 متر متفاوت است. شیب این سفره آب نیز به سمت دریاست و اکثر آبهای آن به هدر میرود. در جزیره هرمزچندین حلقه چاه وجود دارد که اغلب آنها به دلیل ترکیبات خاك هرمز شور و برای مصارف کشاورزی و شرب مناسب نیستند. به علت پایین بودن میزان بارش، نمکی بودن خاك و همچنین شور بودن آب، پوشش گیاهی جزیره پراکنده و بیشتر از انواع گیاهان گرمسیری و حاره است. به طور کلی قسمت های کوهستانی جزیره پوشش گیاهی بسیار ضعیفی داشته و تنها در قسمت دشت هموار شمال جزیره که به صورت نوارباریکی از شمال شرقی تا شمال غربی جزیره کشیده شده، پوشش گیاهی دارای وضعیت بهتری است و عمدتا گیاهان آن از نوع درختان غیرمثمر و خودرو مانند: کرت دریایی، کنار، مغیر، گز، گل ابریشم، درمان عقرب، کهور و کورزنگی میباشد. در بخش کوچکی از زمینهای آبرفتی غرب جزیره که آبهای سطحی جریان مییابد، درختان خرما وجود دارد و در قسمت شرقی جزیره در محل تورنگ نیز گیاهان مقاومی از انواع گز و گور امکان رشد یافته اند. کمبود آب و شوری خاك در بخش وسیعی از جزیره، محدودیت پوشش گیاهی را موجب شده اما با وجود این تکثیر و پرورش در ختان مقاوم در نوار باریکی که از شمال شرقی تا شمال غربی جزیره امتداد یافتهاست. با استفاده از تجمیع آب باران و فعال کردن چاه ها و آب انبارها امکان پذیر است. آب آشامیدنی جزیره هرمز از سد استقلال میناب و توسط یک خط انتقال از طریق بندرعباس تأمین می شود. ناگفته نماند که این جزیره دارای آب شیرین کن هم است که در حال حاضر غیرفعال است. جزیره هرمز در یک حوزه زلزله خیز قرار دارد وبه طور متوسط در هر سال یک بار زلزله خفیف و بدون تلفات رخ می دهد. بر طبق اسناد تاریخی در گذشتهه ای بسیار دور زلزله شدیدی در هرمز رخ داده است که ویرانه های زیادی را در پی داشته است. با استناد به نقشه پهنه بندی زلزله، جزیره هرمز از نظر میزان خطرات زلزله جز مناطق با خطر نسبی بالا محسوب می شود. برآورد شتاب هم ارز ثقل اعمال شده از زلزله سالهای اخیر در جزیره 28/0 است که باید در طراحی سازه بناها مورد توجه قرار گیرد. این جزیره تا اوایل سده هفدهم میلادی همچنان اهمیت تجاری خود را حفظ کرد، لیکن از سال 1662 میالدی به بعد این موقعیت برای بندرعباس فراهم شد. در سال 921 ق برابر با 1515 میلادی، یعنی زمانی که توجه کانونهای سیاسی ایران به بخشهای شمالی کشور معطوف بود، پرتغالی ها جزیره هرمز را تصرف کردند و در محلی به نام "مورونا" قلعه ای با سنگ و ساروج بنا نهادند و از این قلعه راههای دریایی و عبور کشتی ها را زیر نظر خود گرفتند. از این پس رقابت های استعماری میان اسپانیایی ها، انگلیسی ها، هلندی ها و فرانسوی ها و به مرور روسها و آلمانی و بلژیکی ها وهمچنین سوئدی ها، نروژی ها و تركهای عثمانی، منطقه خلیج فارس را چند قرن پایگاه زد وخوردها و معاهداتی کرد که در همه ماجراها، مرجع تصمیم گیری قدرت سیاسی و نظامی استعمار بود. در زمان شاه اسماعیل صفوی وی به علت جنگهای شمال ایران نتوانست به خلیج فارس توجه چندانی داشته باشد، پس پرتغالی ها یکه تاز میدان شدند و یک صد و هفده سال در این جزیره فرمانروایی کردند. تا اینکه در زمان " امام قلی خان " پسرا...وردی خان حاکم فارس با 50 هزار سپاهی به هرمز حمله کردند و پس از 75 روز نبرد سخت توانستند پرتغالی ها را از جزیره بیرون برانند. پس از خروج پرتغالی ها هرمز اهمیت سابق خود را از دست داد و جای خود را نخست به بندرگنگ و سپس به بندرعباس داد. از مهمترین جاذبه های طبیعی این جزیره می توان به فرش خاکی هرمز، دشت اهوان، قلعه پرتغالی ها، و معدن خاك سرخ اشاره نمود.
