گنبدسرخ مراغه

نام مراغه که می‌آید رصدخانه این شهر در ذهن تداعی می‌شود اما وجود گنبدهایی مانند گنبدسرخ، گنبدکبود، گنبدغفاریه باعث شده که آن‌را به شهر گنبدها نیز بشناسند.

140کیلومتر که از تبریز دور می‌شوید به شهری می‌رسید بزرگ، آباد و پرجمعیت؛ مراغه دومین شهر پرجمعیت آذربایجان شرقی است. هوای کوهستانی و معتدل و رود صوفی‌چای مناظری بس بکر را به وجود آورده‌اند که این شهر ‎را به «باغ شهر» تبدیل کرده است.

15 کیلومتری جنوب غربی شهر مراغه گنبدی با آجرهای قرمز بنا شده که به گنبدسرخ معروف است. در تقاطع خیابان خیام در نزدیکی بوستان آقلار  می‌توانید به این گنبد برسید، این گنبد را از آرامگاه‌های دوره اسلامی می‌دانند که ساخت آن در زمان سلجوقیان بسیار معمول بوده است اما در کتیبه‌های به دست آمده اسم شخص خاصی که در این مکان دفن شده باشد، نوشته نشده است.

از دور ساختمانی با پلانی مربع و آجری را می‌بینید، هرچقدر به بنا نزدیک می‌شوید عظمت و بزرگی‌اش را بیشتر درک می‌کنید، آجرهای قرمز حکاکی شده در این بنا اوج هنر آجرکاری سلجوقیان است. در نمای بیرونی این بنا، لابه‌لای آجرهای قرمز، آجرهای لعابدار فیروزه‌ای کار شده است که این امر نقطه شروع معماری سبک آذری است چرا که در معماری قبل از آذری یعنی رازی از آجرهای لعابدار رنگی به هیچ وجه استفاده نمی‌شد.

  این بنای مربع شکل در چهار گوشه‌اش سرستون‎هایِ سنگی دارد که علاوه بر زیبایی در واقع استحکام بنا را نیز تضمین می‌کند. این بنای چهار گوش، چهار پنجره دارد که در بالاترین قسمت بنا نزدیک سقف جا گرفته‌اند و نقش این پنجره‌ها متعادل کردن هوای داخل ساختمان است. البته بعضی محققین این بنا را نه آرامگاه بلکه مکانی برای اندازه‌گیری روز و شب و تعیین فصول سال می‌دانند و علت وجود این چهار پنجره‌ در بنا را همین امر می‌دانند.

این گنبد، هفت پله دارد که دو پله آخر آن، آستانه در محسوب می‌شود. وارد بنا که می‌شوید با یک فضای خالی روبرو هستید که از سنگ قبر و مقبره خبری نیست. تنها یک اتاق و یک سرداب قرار دارد که پژوهشگران این اتاق را مکانی برای نیایش می‌دانند. سرداب زیر اتاق محل دفن مردگان بوده است.

در بخش شمالی ورودی بنا دو کتیبه نصب شده دارد که نام بانی و سال ساخت بنا نوشته شده است. کتیبه‌ای هم در بخش غربی وجود دارد که نام معمارِ بنا در آن ذکر شده است. در کتیبه‌های شرقی و جنوبی نیز آیات قرآن حک شده است. همه کتیبه‌ها به خط کوفی نوشته شده‌اند و در آن عنوان شده که این بنا در سال 542 هجری قمری، هم‌زمان با حکومت سلجوقیان و به دستور عبدالعزیز محمد بن سعد یدیم، حاکم آذربایجان ساخته شده و معمار آن بنی بکر محمد بن بندان بن المحسن است.

این بنا در سال 1310به ثبت آثار ملی ایران رسیده است اما این محوطه نه نگهبانی دارد و نه مسئولی و نه یک امکانات مناسب یک سایت توریستی.