مراسم نخل‌گردانی تفت یکی از رویدادهای بسیار شورانگیز معنوی و آیینی در استان یزد است که همه ساله در ماه محرم، و ایام سوگواری امام حسین (ع) با حضور خیل عظیمی از مردم برپا می‌شود. این مراسم یکی از میراث معنوی ثبت‌شدۀ کشور است که ثبت جهانی آن نیز چند سالی است که در دستورکار میراث فرهنگی استان یزد قرار گرفته است.
یکی از معانی قدیمی نخل، تابوت و تزیین تابوت مرده است. مراد از نخل در مراسم نخل‌گردانی عاشورایی نیز همین معناست. نخل‌گردانی مراسم نمادینی است که در بسیاری از مناطق ایران در روز عاشورا برای سوگواری بر شهادت امام حسین (ع)، امام سوم شیعیان جهان، و یاران ایشان در حادثه کربلای سال 61 هجری قمری برپا می‌شود. در بیان علت این نام‌گذاری روایات مختلفی موجود است، اما نزدیکترین احتمال استفاده از شاخه‌های درخت خرما در حادثه کربلا برای حمل پیکر امام حسین (ع) است. در هر رو، برخی نیز برآنند که شاید این نام‌گذاری به دلیل ساخت نخل‌های قدیمی از برگ و درخت خرما باشد و همچنین، احتمال می‌رود حرمت و تقدس درخت خرما نزد ایرانیان سبب چنین گزینشی شده باشد. از ریشه‌های این آیین اطلاع کاملاً دقیقی در دست نیست، اما به احتمال بسیار زیاد این شیوه از عزاداری به دوران صفویه و رسمی‌شدن مذهب تشیع در ایران بازمی‌گردد.
در این مراسم، یک سازه چوبی بزرگ و سنگین که بر روی چهار تیر چوبی استوار شده و دو سوی آن از چوب‌های مشبک ساخته شده است، با اقلام مختلف تزیین می‌شود. اسکلت نخل چیزی شبیه به یک اتاقک با سقف شیروانی است. این سازه نماد تابوت سیدالشهداست. چند روز پیش از برپایی مراسم نخل‌گردانی در ظهر عاشورا، اهالی هیئت‌ها تابوت را با پارچه‌های مشکی و سبز، برگ‌های مورد و دیگر گیاهان و گل‌ها، قاب عکس شهدای محلی، آیینه‌های کوچک و بزرگ و شال‌های رنگارنگ تزیین می‌کنند. به این کار نخل‌آرایی یا نخل بستن می‌گویند و هر عنصر و شیئی که برای تزیین به کار می‌رود حاوی معنا و اشاره نمادینی به اشخاص یا رویدادهای حادثه کربلاست. مثلاً چوب نخل را نماد پیکر امام، نیزه را نماد تیرهای واردشده به پیکر ایشان، زنگ‌ها نماد زنگ کاروان امام، عَلَم‌ها نشان از حضرت ابوالفضل (ع)، سرو نماد قد و قامت حضرت علی‌اکبر(ع)، آینه نماد نور وجود امام حسین (ع)، شال‌های رنگی نماد حجله قاسم بن حسن و غیره.
مراسم روز عاشورا تنها نخل‌گردانی نیست، بلکه این حرکت نمادین در واقع پایان ماجرای عزاداری و نمادی از حمل پیکر مطهر امام در ظهر عاشورا، پس از شهادت ایشان، است. در این مراسم که از صبح روز دهم محرم آغاز می‌شود، تعداد بسیار زیادی از مردم در حسینیه جمع می‌شوند و این همایش عظیم خود یکی از ابعاد اجتماعی-فرهنگی و دینی زیبای مراسم است که به آن ارزش و جایگاهی ویژه می‌بخشد. در حضور این جمعیت نوحه‌خوانی و سینه‌زنی انجام می‌شود، شربت توزیع می‌شود، سپند دود می‌کنند، گوسفند قربانی می‌کنند، و در این روز تمام مردم محل به غذایی که با خیرات و نذر و نذورات و قربانی‌ها تهیه شده مهمان هستند.
آنچه نخل‌گردانی تفت را از دیگر شهرهای ایران متمایز می‌کند، پایبندی به تمامی اصالت‌های این آیین از گذشته تا به امروز، حضور خیل عظیمی از مردم بومی و غیربومی، ایرانی و خارجی، و حضور خودجوش هیئت سرده در مراسم است. این هیئت مسیری چندکیلومتری را پیاده و سینه‌زنان و در حال نوحه‌خوانی تا محل حسینیه طی می‌کنند. با رسیدن آنها به حسینیه مراسم به اوج شور و هیجان خود می‌رسد و این دسته عزاداری در حالی که به دل جمعیت عظیم حسینیه وارد می‌شوند، با نزدیک‌شدن به نخل ناگهان سرعت می‌گیرند و در حالی که به شدت با گریه و ناله بر سر و سینه می‌زنند، به زیر نخل رفته و همراه با سایر کسانی که از قبل در زیر نخل مستقر شده بودند، آن را بلند می‌کنند، سه تا پنج بار در حسینیه می‌گردانند و سپس سر جای خود قرار می‌دهند.
اسکلت نخل‌ها در مابقی ماه‌های سال در حسینیه و مساجد نگهداری می‌شود. با این که نخل‌گردانی در اکثر شهرهای خراسان جنوبی، سمنان، قم، شهرهای استان اصفهان، و در مجموع مناطق کویری ایران رواج دارد، آیین نخل‌گردانی تفت قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین نوع آن است که در سال‌های اخیر تمهیداتی برای حضور گردشگران خارجی نیز از سوی سازمان‌های مختلف استان اندیشیده شده است.