«کاخ گلستان» جادویی در دل شلوغترین و پر هیاهوترین بخش از تهران است، چون چشمه‌ای است جوشان در میانه کویر، مانند دری یا دروازهای است برای ورود به بهشت کوچکی که آدم را از هیاهو می‌رهاند و میسپارد به دست نقشها و طرحها، به دست آرامش کاشیهای رنگین و انعکاس آیینه کاریها، آدم را میبرد به گذشته.
«کاخ گلستان» چیزی نزدیک به 500 سال قدمت دارد و چندین دوره و سلسله تاریخی را از سر گذرانده و هنوز استوار و پابرجا در میانه شهر ایستاده است و بخشی از تاریخ و فرهنگ این کشور را دلش نهان دارد. کاخ گلستان یادگاری به جا مانده از «ارگ تاریخی تهران» است که ساخت آن به دوره صفویه باز میگردد که در دوره زندیه بازسازی میشود و دوره قاجار رونقی دیگر مییابد و بدل به محل اصلی زندگی شاهان قاجاری میشود و در دوران پهلوی هم برخی مراسمات رسمی چون تاچ گذاری رضاشاه در این کاخ برگزار میشود. این کاخ در دوران ناصرالدین شاه گسترش پیدا کرده و تغییرات زیادی را هم از سر گذراند، کاخ از چیزی که الان باقی مانده بزرگتر بوده، اما بخشی از آن در دوره پهلوی خراب میشود و تغییر کاربری داده میشود، مثلا وزارت اقتصاد و دارایی کنونی، در گذشته بخشی از بنای کاخ گلستان بوده است.
مجموعه کاخ گلستان شامل یک حیاط بزرگ و پر درخت و چندین تالار و ایوان و کاخ میشود و دیدن همه این مجموعه اصولا کار یکبار نیست و زمان بسیار زیادی میطلبد، بنابراین اگر میخواهید همه کاخ را ببینید، بهتر است این کار را در چند نوبت انجام دهید.
در ادامه شرح کوتاهی از بخشهای مختلف کاخ ارائه میشود:
حیاط کاخ
حیاط بزرگ کاخ، پر از درختان زیبا و کهن سال است که بر فراز آنها پرندگان گوناگون در حال پروازند و حوضهای بزرگ و کوچک در میان حیاط قرار گرفته و دورتادور حیاط کاخها و تالارهای گوناگون قرار دارند و بعضی بخشها هم با دیوارهای کاشی کاری شده محصور شده تا هر بینندهای را مدهوش زیبایی و رنگارنگی خود کند.
ایوان تخت مرمر
این ایوان جایی است که تخت مرمر بر آن قرار دارد و شاه بر این تخت مینشسته و مراسم سلام برای طبقات مختلف مردم برگزار میشده است. به نظر میرسد که تخت مرمر از قدیمیترین بخشهای کاخ باشد اما فتحعلی شاه کسی است که دستور تخت مرمر به شکل کنونی را داده که از 65 قطعه مرمر بزرگ و کوچک ایجاد شده است. آخرین مراسم رسمی در این ایوان، تاج‌گذاری رضاشاه در سال 1304 است.
تالار آیینه
تالار آیینه یکی از مشهورترین تالارهای کاخ گلستان است؛ این تالار محل نگهداری تخت طاووس و تاج کیانی بوده و شهرت آن علاوه بر تزئینات زیبا به دلیل آویخته شدن تابلوی معروفی از کمال الملک بر دیوان آن بوده است.
تالار الماس
تالار الماس در بخش جنوبی کاخ قرار دارد. این کاخ آیینهکاریهای بسیار ظریف و زیبایی دارد و به همین دلیل تالار الماس خوانده میشود؛ ساخت تالار در زمان فتحعلی شاه آغاز شده پر است از آثار هنری دوران این پادشاه در زمان ناصرالدین شاه دیوارهای تالار با کاغذ دیواری‌های اروپایی پوشیده شده و تغییرات به سبک رومی در تالار ایجاد شده است.
تالار سلام
ناصرالدین شاه بعد از سفر فرنگش تصمیم گرفت تا موزهای شبیه موزههای اروپا بسازد و تالار سلام را برای نمایش اشیای مورد علاقهاش ایجاد کرد.
تالار ظروف
این بخش محل نمایش هدایایی است که شاهان اروپایی به شاهان قاجاری اهدا کردهاند، از جالب‌ترین هدایا می‌توان به «سرویس چینی با نقش جنگهای ناپلئون»، «سرویس اهدایی نیکلای اول»، «سرویس جواهر نشان ملکه ویکتوریا» اشاره کرد.
تالار عاج
این تالار جزو بخشهای قدیمی کاخ است و در زمان ناصرالدین شاه هدایای پادشاهان خارجی در آن نگهداری میشده و در دوران پهلوی محل برگزاری میهمانیهای رسمی دربار بوده است.
چادرخانه
چادرخانه انبار چادرهای سلطنتی قاجار بوده، شاهان قاجاری به زندگی در چادر و بیرون از ساختمان علاقه داشتند و در خیلی از سفرهای خود با خدمه خود در چادر میماندند و این چادرهای سلطنتی در این انبار نگهداری میشدند که حالا بیشتر جایی برای برگزاری سخنرانی و برپایی نمایشگاه است.
حوضخانه
حوض خانه اکنون محل نمایش تصاویری از آلبوم خانه کاخ گلستان از سفرهای مظفرالدین شاه به فرنگ است.
خلوت کریمخانی
در شمال غربی کاخ، کنار تالار سلام بنای بزرگی با ایوانی سه دهنه وجود دارد که در اینجا یک تخت کوچک قرار دارد که گویا مکان محبوب ناصرالدین شاه بوده و در اینجا خلوت میکرده و قلیان میکشیده است. جالب آنکه سنگ قبر ناصرالدین شاه هم بعد از جابه جاییهای فراوان همینجا آرام گرفته است.
شمس العماره
شمس العماره یا عمارت خورشید یکی از زیباترین بناهای کاخ است؛ این بنا در زمان خود جزو مرتفعترین ساختمانهای شهر بوده که ناصرالدین شاه با دیدن ساختمانهای چند طبقه فرهنگ هوای ساخت آن به سرش میزند و دوست دارد بنایی داشته باشد که بتواند از بالای آن منظره شهر را ببیند. این ساختمان دو برج دارد و کاشیکارهایش ایرانی است و از برخی عناصر معماری غربی هم بهره برده است.
عکاسخانه
عکاسخانه زیرزمینی برای خلوت تابستانی شاهان قاجاری بوده و حالا برخی عکسهای قاجاری و ابزارهای عکاسی آن دوران در آن به نمایش در آمده است. ناصرالدین در کنار پادشاهی، هنرمندِ خلاقی هم بوده، سفرنامه نویسی، شاعری ، نقاشی و البته عکاسی جزو هنرهایی بوده که این شاه قدر قدرت در آن طبع آزمایی کرده و در واقع عکاسی را کمی بعد از ظهورش در اروپا به ایران آورده و مجموعه حیرت انگیز از عکسهای متنوع را در کاخ گرداوری کرده است.
تالار برلیان
این تالار بسیار مجلل و زیباست که چندین بار بازسازی شده و مبلمان و تزئینات فاخری دارد و در زمان پهلوی محل برگزاری جلسات رسمی با سران کشورهای خارجی و برای مراسم تشریفات استفاده میشده است.
عمارت بادگیر
این عمارت در دوران فتحعلی شاه ساخته شده و دو اتاق گوشواره و اتاقی در میان دارد که با ارسیهای زیبا تزئین شده است. در زیر این عمات اتاقی تابستانی قرار داشته که با کمک بادگیرها و حوضی که با آب قنات شاهی پر میشده هوای خنک و دلپذیر داشته و محل استراحت تابستانه بوده است.
کاخ ابیض
این کاخ را ناصرالدین شاه برای هدایایی که سلطان عبدالحمید عثمانی برای او فرستاده بوده، میسازد. این بنا به دلیل ظاهر سفیدش ابیض لقب گرفته و شبیه بناهای قرن 18 اروپاست و محل برگزاری جلسههای رسمی بوده است و حالا تبدیل به موزه مردمشناسی شده است.
موزه مخصوص
این عمارت در شمال کاخ گلستان قرار دارد و درواقع طبقه زیرین تالار سلام است. این عمارت را می‌توان اولین موزه ایران نامید که مکان نگهداری هدایا و اشیا فاخر قاجاری و پهلوی است و اشیای ارزشمندی چون تاج آقا محمد خان قاجار، مهرهای شاهان قاجاری، گوی غلطان عاج و تخم شترمرغ حکاکی شده در این موزه نگهداری میشوند.
نگارخانه
سفر دوم ناصرالدین شاه به فرنگ او را بر آن داشت تا تالاری را بدل به موزه نقاشی و اشیای دیگر کند و حالا آثار نقاشیای از نقاشانی چون میرزابابا، مهرعلی افشار، ابوالحسن خان ثانی، محمود خان صبا، کمالالملک و موسی ممیز در آن به نمایش در آمده است.
