عبادتگاههای ایرانی همچون مساجد، کلیساها، کنیسه ها و آتشکده‌ها با ترکیب ماهرانه هنر، فرهنگ و معنویت برآمده از ادیان مختلف را در برابر چشمان مشتاق گردشگران قرار میدهد. شهرهای مختلف ایران دارای عبادتگاههای زیادی از این دست هستند، اما اصفهان با توجه به تمرکز هنر و فرهنگ وابسته به دوران صفویه، از منحصر به فردترین عبادتگاههای ایرانی برخوردار است. مسجد شیخ لطف الله در ضلع شرقی میدان نقش جهان به جرات هر آنچه از هنر معماری، طراحی، خطاطی و ترکیب آنها با معنویت قابل تصور باشد را در خود یکجا جمع کرده است.
این بنا در نیمه اول قرن یازدهم هجری (17 میلادی) و به فرمان شاه عباس اول جهت برگزاری مجلس درس و برپایی نماز توسط پدر همسر وی، شیخ لطف الله جبل عاملی، در مدت 18 سال و با دقت و ظرافت بسیاری، توسط استاد محمدرضا اصفهانی بنا شد. سر در معرق این مسجد، که به واسطه نداشتن مناره و شبستان ورودی و نیز وجود پله در ورودی آن کمی غیر طبیعی است، تا پایان سال ۱۰۱۱ هجری قمری ساخته شده است. اما ساخت بنای اصلی به همراه تزیینات کاشی کاری آن 17 سال به طول انجامید و در سال ۱۰۲۸ هجری قمری پایان یافت. طراحی متفاوت مسجد؛ یعنی عدم وجود شبستان و صحن ورودی، ناشی از مقتضیاتی است که برای تقارن بیرون مسجد و میدان نقش جهان و قرارگیری آن در مقابل عمارت عالی قاپو در نظر گرفته شده است.
با نگاهی به بیرون مسجد و جلوی خان آن که با عقب نشینی از بدنه شرقی میدان همراه است، سبک معماری اصفهانی را همچون باقی عمارات حاضر در مجموعه نقش جهان مشاهده خواهید کرد. محوطه سردر چهار پله از سطح زمین بالاتر است و بخش پایینی دیوارهای محوطه و سکوهای کناری آنها پوشیده از سنگ مرمر زرد است. در دولنگه بزرگ یکپارچه و از جنس چنار که پس از 400 سال همچنان استوار نشان میدهد، مسیر ورودی مسجد به حساب میآید. سر در معرق مسجد شامل کتیبه‌ای بر زمینه آبی لاجوردی و مزین به خط ثلث علیرضا عباسی است. این خطاط برجسته به همراه باقر بنا (خوش‌نویس گمنام دوره شاه عباس)، شاهکار خط نوشته‌ها و کتیبه‌های داخل مسجد را رقم زده اند. با ورود به مسجد و گذر از دو راهرو که جهت تطبیق با زاویه قبله، با هم زاویه 45 درجه میسازند، به فضای اصلی مسجد می رسید. این راهروها تماما پوشیده از کاشی کاری‌های رنگین و غالبا با رنگ های سبز، آبی و زرد است.
گنبدی زیر چشم خدا
محوطه اصلی مسجد شیخ لطف الله بر روی یک چهار ضلعی که در قسمت بالا به هشت ضلعی تبدیل می‌شود قرار گرفته و بالای آن گنبدی با ارتفاع 32 متر از سطح زمین ساخته شده. این گنبد به علت شکوه ترکیب شده با ویژگی‌های شکلی و نیز تزیین با رنگ‌های آبی تیره بر روی زمینه روشن، یکی از زیباترین گنبدهای شهر اصفهان و چه بسا ایران را در پیش چشم شما قرار میدهد. طرح مرکز داخلی گنبد و ترکیب آن با نور طبیعی ورودی از 16 پنجره تعبیه شده در ساق آن، طاووسی را در گنبد تداعی می کند. گنبد پوشیده از کاشی‌های معرق از داخل و بیرون شما را شگفت زده خواهد کرد؛ سطح خارجی گنبد با کاشی‌های الوان زیبا که حاوی طرح‌های چشم نوازی است پوشیده شده است. رنگ‌های به کار رفته در خارج گنبد به صورتی است که در ساعات مختلف روز گنبد را به رنگ متفاوتی نمایش میدهد. در چهار گوشه داخل مسجد نیز آیاتی از قرآن با خط ثلث بر زمینه لاجوردی با کاشی‌های سفید معرق قابل رویت است.
محراب نیایش و رنگ
در محراب مساجد تاریخی شاهکاری از رنگ و طرح جلوه‌گری می‌کند و محراب مسجد شیخ لطف الله با کاشیکاری‌های معرق و مقرنس‌های زیبا یکی از بهترین نمونه‌های طراحی‌های داخلی مساجد ایرانی است. در داخل محراب دو لوح دیده می‌شود که نام خطاط یعنی محمدرضا بنای اصفهان در آن حک شده است. در اطراف محراب کتیبه‌های دیگری وجود دارد که حاوی احادیثی از پیامبر اسلام و امام ششم شیعیان است که با خط علیرضا عباسی حک شده. به غیر از احادیث ذکر شده کتیبه‌هایی حاوی اشعاری منسوب به شیخ بهایی و با خط باقر بنٌا در محراب دیده می‌شود. محراب از طاقی کنگره دار منقش به نقش‌های اسلیمی و مقرنس‌های صدفی تشکیل شده است که انتهای آن نقش‌های گیاهی خوش جلوه‌ای را می‌بینید.
