سفر به صبورِ کویر در سالروز ثبت جهانی‌اش
صدها سال خشت روی خشت آرام گرفت تا شهری صبور و آرام زیر آفتاب جان بگیرد و هر آجرش چون لوحی محفوظ، قصه‌ای و خاطره‌ای را در بغل بگیرد. «یزد» را با نام‌های بسیاری ستوده‌اند اما چون «کار گِل را برگزید از جان و دل»، شهرِ کویر را به نام خشت و آجر می‌شناسند و می‌ستایند.
همین خشت‌ها دست به دست هم دادند تا هجدهم تیرماه سال ۹۶ در چهل و یکمین اجلاس یونسکو نام یزد به‌عنوان نخستین شهر جهانی ایران در فهرست یونسکو جای بگیرد. روزی که هر سال یزدی‌ها آن را با جشن‌ها، آیین‌ها و مراسم گوناگونی در کوچه پس کوچه‌های بافت تاریخی شهر جشن می‌گیرند. کوچه‌هایی باریک که ساخته شده‌اند برای آشتی همیشگی ساکنانش؛ کوچه‌های آشتی‌کنانی با عرضی آنقدر کم، که دو نفر در آن از کنار هم عبور نکنند مگر به سلامی و روی خوشی.
هرچند خورشید تیر، نور و گرمایش را مهربانانه‌تر و با سخاوت بیشتری بر مردمان یزد می‌تاباند، اما دیوارهای گلی و خانه‌های خشتی با بادگیرهایی که در میان خود جای داده‌اند، همه بهانه‌های دلچسبی برای سفر تابستانه به این شهر و برای جشن ثبت جهانی‌اش هستند.
برای رسیدن به بافت تاریخی یزد به دل شهر بروید
بافت تاریخی یزد، دقیقا محدوده‌ای وسط شهر است؛ هر خیابان اصلی را پی بگیرید به خانه‌های خشتی می‌رسید. بافت تاریخی یزد شامل دو بخش ثبت ملی در فضایی بالغ بر ۷۰۰ هکتار و ثبت جهانی بالغ بر ۱۹۵ هکتار است که برای رسیدن به بافت ثبت جهانی از هر کدام از خیابان‌های قیام، بسیج، امام خمینی، سید گل سرخ (شهید مدنی)، فهادان، مسجد جامع، امیرچخماق می‌توانید گشت و گذار خود را آغاز کنید. به‌جز پیاده‌روی، انواع تاکسی و اتوبوس برای رسیدن به مرکز شهر در دسترس است اما اگر تمایل داشته باشید با اتومبیل شخصی به بافت بروید، چند پارکینگ در بخش‌های مختلف شهر مانند خیابان قیام و در نزدیکی میدان امیرچخماق، داخل بافت تاریخی و در میدان‌گاه‌هایی که محله‌ها را به هم متصل می‌کند، در نظر گرفته شده است.
در بافت تاریخی قرار است چه چیزهایی ببینیم؟
بافت تاریخی شهر یزد در روزی که به نامش در جهان ثبت شده، پر است از برنامه‌های موسیقی، تئاتر خیابانی، کارگاه‌های صنایع‌دستی و رفت و آمد مردمی که آمده‌اند جهانی شدن شهری را جشن بگیرند که پیش از این آن را مقدس، فرخنده و درخور آفرین خوانده‌اند.
با شروع مسیری که از دروازه شهر و حصار بافت تاریخی تعریف شده به خانه زرگر می‌رسید که کارگاهی آموزشی برای ساخت زیورآلات در آن برقرار است و در راه با تماشا و لمس پارچه‌ها و دست بافته‌های رنگارنگ تزیین شده با انواع طرح‌های یزدی مانند دارایی، ترمه و نمادهای پوشش‌های قدیم یزد آشنا می‌شوید. پیاده‌روی در این بافت، از محله‌ای به محله دیگر قرار است سرشار از شگفتی‌های بصری باشد؛ خانه‌هایی در محله‌های فهادان، چهار منار، آب شاهی و لب خندق. بعد از خانه‌های تاریخی، نوبت به مسجد، حسینیه، آب انبار و موزه و البته که کوچه‌های آشتی‌کنان معروفش می‌رسد؛ چهار، پنج کوچه آشتی‌کنان که در محله شاه ابوالقاسم، مسجدجامع و گازرگاه قابل بازدیدند.
تعداد خانه‌های تاریخی یزد که مرمت شده‌اند به بیش از ۱۶۰ بنا می‌رسد و در این بافت تاریخی به هر طرف که نگاه کنید خانه‌ای را با معماری دوره‌های ایلخانی، صفوی، قاجار و پهلوی می‌بینید. معماری‌هایی متفاوت و متناسب با دوره ساخت‌شان که همه تنها یک شباهت اصلی دارند؛ «بادگیر»هایی که یزد را با آن هم می‌شناسند. یزد شهری کویری است و معمارهای قدیم، برای فرار از گرما، در خانه‌ها و حتی کوچه‌ها از طاق‌های قوسی شکلی استفاده کردند که در عین ایجاد ثبات برای نگهداری دیوارهای خشتی، تبدیل به سایه‌بانی برای پیاده‌روها باشد.
اما خانه‌های اقوامی چون لر، گیلک، زرتشتی، شیرازی، عرب و... با سبک و سیاق خاص خود رنگین‌کمانی از طرح و تنوع را شکل داده‌اند؛ در خانه زرتشتی‌ها با معماری هندی و در خانه عرب‌ها با گچ‌بری و طرح محراب در حوض‌ها روبه‌رو می‌شوید و در خانه شیرازی‌ها، نقاشی‌ها و صورتگری‌های شیرازی را می‌بینید. داخل خانه رشتی‌ها چوب به‌کار رفته و خانه گرجی‌ها و قمی‌ها و هراتی‌ها از تنوع معماری خاصی برخوردارند. برای همین است که هرکه وارد خانه‌های قدیمی یزدی‌ها می‌شود، شیفته معماری آنها از هشتی‌ها گرفته تا بادگیرها، تالارها و حوض‌های پر از ماهی‌اش می‌شود. البته دیدن آب انبار شش بادگیره و بازدید از باغ دولت‌آباد که بلندترین بادگیر دنیا را در عمارت میانی خود جای داده هم لطف دیگری دارد.
اگر علاقه‌مند به فضای موزه‌ای هستید اینجا بهشت شماست! ۳۰ موزه مانند موزه تاریخ و فرهنگ زرتشتیان، موزه آب، خودرو، سنگ، آیینه و روشنایی، موزه کامبرین که اشیائی از دوره‌های اولیه شکل‌گیری زمین را شامل می‌شود، موزه سکه حیدرزاده، موزه زیلو در بافت تاریخی یزد انتظارتان را می‌کشد. اما بعد از دیدن این موزه‌ها، بازدید از قنات را فراموش نکنید که یزد به نام آن هم شهره است؛ این بافت را می‌توانید از زیر زمین و از درون قنات زارچ در کنار ورودی حصار تاریخی که در کنار چند قنات دیگر در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است، ببینید.
یزد شهر خشت، آجر و خاک است که بادگیرها و خانه‌های تاریخی‌اش از یک سو و کوچه و پس کوچه‌ها و گذرها و ساباط‌هایش (سابات) از دیگر سو آن را تبدیل به یک زیبای دیدنی در دل کویر کرده است.
سراغ غذای سنتی یزد را در خانه‌های بومگردی بگیرید
بعد از این گشت و گذار، هنگام گرسنگی راه دور نروید؛ بافت تاریخی یزد پر از خانه‌های بومگردی است که غذاهای سنتی یزدی را طبخ می‌کنند؛ از شولی گرفته تا قیمه و کوفته یزدی و انواع عدسی که برای صبحانه سرو می‌شود. اما بعضی خوراکی‌ها تنها در همین شهر پیدا می‌شوند؛ از قهوه یزدی گرفته تا پالوده یزدی. که با چشیدن‌شان متوجه می‌شوید چه تفاوتی با تمام مزه‌هایی که از این دو خوراکی سراغ داشته‌اید تفاوت دارد.
اما سلبریتی خوراکی یزد شیرینی‌های آن هستند؛ از کیک یزدی که طعم آن در محل تولدش با آنچه در دیگر شهرها خورده‌اید متفاوت است تا انواع باقلوا، قطاب و انواع شربت‌های یزدی از خیار سکنجبین گرفته تا گل بنفشه و... انواع عرقیات یزدی در انواع رنگ‌ها و طعم‌ها هم در گوشه و کنار به فروش می‌رسد و می‌توانید با نوشیدن‌شان کام‌تان را شیرین و گلو را تازه کنید.
اما برای سوغات، جز شیرینی می‌توانید سراغ انواع ترمه و پارچه‌های سنتی یزد هم بروید؛ دارایی، زری بافی و کاربافی در کارگاه‌های متعددی که در گوشه و کنار بافت تاریخی یزد فعال‌اند و همچنین در زندان اسکندر که این روزها تبدیل به مکانی برای فعالیت کارگاه‌های صنایع دستی شده، در دسترس است. در بازار یزد هم تنوع خاصی از این دستبافته‌ها پیدا می‌شود که با قیمت‌های خوبی می‌توانید آنها را بخرید. بازار مسقف یزد در نزدیکی بافت تاریخی است و می‌توانید سوغات ارزان‌قیمت‌تری مانند حوله یزدی و دستمال یزدی هم در آن تهیه کنید. بازار مسگرهای یزد هم محل خوبی برای بازدید و خرید مس است که قیمت آن از شهرهای دیگر بسیار ارزان‌تر از سایر شهرهاست.
از خانه بومگردی تا هتل؛ هر کجا خواستید اقامت کنید
برای اقامت در یزد، گزینه‌های زیادی پیش رو دارید؛ از خانه‌های بومگردی گرفته تا هتل‌های مدرن و سنتی، و اقامتگاه‌های ارزان‌تری مانند مهمان‌سرا و مهانپذیر. در کنار اینها، برای استراحت چند ساعته در میانه یک پیاده‌روی در دل بافت تاریخی یزد می‌توانید در کنار کافه، رستوران، فروشگاه‌ها و کارگاه‌های صنایع دستی، انواع دستفروشان که از صنایع دستی گرفته تا غذاها و آش‌های سنتی یزد را ارائه می‌دهند و روی صندلی‌هایی که کنار کسب و کارشان گذاشته‌اند، استفاده کنید.
زیبایی‌ها و برنامه‌های متنوع تیر ماه در یزد، آنقدر هست که در سالگرد ثبت جهانی آن، گرمای آفتاب تابستانه آن را به جان بخرید و در میان خشت و گل، به تاریخ سفر کنید.